De woonwijk van de toekomst verrijst in Oirschot

Het is geen groot geheim dat er in Nederland een enorme vraag naar woningen is. In Brabant draagt de groei van bijvoorbeeld ASML daar nog eens extra aan bij. Minstens zo enorm zijn de uitdagingen op het vlak van duurzaamheid die dat met zich meebrengt. Biobased en natuurinclusief bouwen is een deelantwoord op beide vraagstukken. Maar hoe kan de toch wel conservatieve bouwwereld die richting in bewegen? Om dit te onderzoeken en concrete stappen te zetten, organiseerde de Rijksbouwmeester een prijsvraag: Een nieuwe bouwcultuur.

De Brabantse gemeente Oirschot stond centraal in deze prijsvraag. Het is een aantrekkelijke plaats met veel groen en een gunstige ligging te midden van de driehoek Eindhoven, Tilburg en Den Bosch. Niet heel vreemd dus, dat mensen er graag willen wonen en er een tekort aan woningen is. Om Oirschot leefbaar en vitaal te houden, moet er iets gebeuren.

Prijsvraag: natuur en architectuur

Gelukkig zag de Rijksbouwmeester dat ook. Zij riep stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten en architecten op om, als prijsvraag, een stedenbouwkundige visie te ontwerpen voor een deel van het dorp waar in de toekomst gebouwd mag worden. Een visie die de landschappelijke kwaliteiten versterkt en het beste van de mogelijkheden van biobased en natuurinclusief bouwen benut.

Deze prijsvraag was een kolfje naar de hand van Daan Bruggink. Voordat hij ging studeren, wilde hij graag bioloog worden. Er was alleen een probleempje: hij was heel slecht in scheikunde - en dat heb je als bioloog toch echt nodig. Nu komt zijn passie voor de natuur en architectuur heel mooi samen in zijn bureau ORGA Architect in Nijmegen. Gezien de aard van de prijsvraag is het niet verrassend dat ORGA ook meedeed. Met succes: Brugginks bureau won.

Nieuwe bouwcultuur

Bruggink: ‘De opdracht bestond enerzijds uit het ontwerpen van een visie en anderzijds, in een later stadium, uit het daadwerkelijk realiseren van vierhonderd biobased woningen. Daar had ik zeker oren naar. Plannen als deze blijven weleens hangen in de conceptfase. Dan denk je na over een goed plan, maar wordt dat nooit uitgewerkt. Hier gebeurt dat dus wél. Heel goed, want ik ben ervan overtuigd dat biobased en natuurinclusief bouwen de nieuwe bouwcultuur moet worden.’

De keuze voor bouwen op een natuurlijke manier is voor Bruggink heel logisch. ‘Heb je ooit weleens iemand ontmoet die gestrest raakt van het bos? Ik niet; de natuur kalmeert en biedt rust. Veel mensen gaan in de vakantie de natuur in. Dan ben je dus twee of drie weken per jaar tussen de bomen, velden en elementen, waar je helemaal van ontspant. Waarom maken we de natuur niet veel meer onderdeel van onze dagelijkse leefomgeving? Bij ORGA ontwerpen we dus altijd met een biofilische ? visie. De natuur komt in mijn gebouwen altijd terug. Veel lucht, licht, groen, houtstructuren en zelfs geur.’

Bouwmaterialen uit de lokale grond

In de opdracht van het Rijk kon Bruggink zijn groene hart ophalen. ‘De materialen waarmee we de vierhonderd woningen gaan bouwen, onttrekken we uit de Oirschotse grond. Denk aan hout, hennep, vlas, lisdodde, bamboe en stro.’ In een team met, naast ORGA, onder meer stedenbouwkundig bureau De Urbanisten en de landschapsarchitecten van Copijn werd het plan Nieuwe Oogst ontwikkeld, waarin het typerende ‘kamerlandschap’ rond Oirschot productief wordt gemaakt voor de biobased bouwcultuur. Een deel van het bouwmateriaal voor de nieuwe woningen wordt lokaal verbouwd en geoogst op een manier die bijdraagt aan de biodiversiteit en een gezonde bodem.

Mogelijkheden voor boeren

Het plan van Bruggink en het projectteam biedt mogelijkheden voor boeren, die momenteel voor gigantische uitdagingen op het gebied van stikstof en CO₂ staan. ‘Ons winnende plan voor een biobased woonwijk focust op een hernieuwbaar economisch model met oplossingen voor klimaatproblemen rond stikstof en CO₂. Het plan stelt boeren een transitie voor naar het telen van vezelgewassen voor gebruik in de bouw en biedt zo realistische nieuwe perspectieven.’

Volgens Bruggink wordt de kern van het plan een oer-Brabantse herdgang. Herdgangen zijn agrarische nederzettingen in driehoeksvorm. Een boerderij is de basis van een herdgang. Boerde een boerderij vroeger goed, dan kwamen er schuren en barriers bij. Geleidelijk groeide zo’n herdgang dan uit tot een dorp. Bruggink: ‘Dat is ook het fundament van dit plan. De herdgang als middelpunt en daaromheen gaan we uitbreiden.’

Van de grond

Over anderhalf jaar is het de bedoeling dat de bouw van de vierhonderd woningen daadwerkelijk van de grond komt, vertelt Bruggink. ‘De Urbanisten is nu bezig met een gebiedsvisie. Wij zijn het productieve landschap aan het opzetten en ketens aan het verbinden. Lang verhaal kort: over anderhalf jaar moet het bouwmateriaal op de bouw zijn. Voor die tijd moet er nog veel gebeuren, willen we al het materiaal uit deze regio halen.’

Opschalen

Het is zeker niet het doel dat het plan beperkt blijft tot Oirschot. ‘Als gemeente kun je ook niet zeggen: we produceren genoeg materiaal voor vierhonderd woningen. Het moet opschaalbaar zijn. En overal uitvoerbaar. Dat wil niet zeggen dat je het een-op-een kunt kopiëren. Het Oirschotse landschap is uniek. Zet je zo’n project in een andere regio op, dan kom je totaal andere grondstoffen en bodemsoorten tegen, wat het eindresultaat beïnvloedt. Maar dat het concept van biobased en natuurinclusief bouwen werkt, hebben we bewezen. En in de uitvoeringsfase gaan we laten zien dat het ook in de praktijk werkt.’

Geen concept, maar doorpakken

Bruggink besluit met een tip voor andere gemeenten die serieus werk willen maken van biobased en natuurinclusief bouwen en partijen uitdagen een plan te maken. ‘Maak er écht werk van. Zeg als gemeente dat je het echt gaat doen. Geen beleidsplan of pilot, nee: we gaan een paar honderd woningen maken. Dat was ook de kracht van deze prijsvraag. De tijd van vrijblijvendheid en concepten is voorbij. Nu is het tijd om door te pakken.’