De kracht van SDI: een duurzame stad begint bij een sterke gemeenschap

Hoe zorgen we voor duurzame steden? Een inclusieve aanpak, voor én met alle bewoners, is de sleutel. ‘Slum Dwellers International (SDI) bewijst keer op keer dat burgers zichzelf zelfs in de moeilijkste omstandigheden kunnen organiseren’, vertelt Marije Boekkooi, projectleider bij Duurzaamheid.nl en betrokken bij SDI Nederland. ‘Deze grootste grassrootsorganisatie komt niet met oplossingen van achter de tekentafel. Deze mensen gaan van deur tot deur, verzamelen informatie waar overheden zelfs niet van kunnen dromen, en verzinnen oplossingen die echt werken.’ Wat kunnen we van hen leren?

Nu al woont meer dan de helft van de wereldbevolking in steden. In 2030 is dit percentage naar verwachting gegroeid naar zestig procent. Dat brengt vele uitdagingen met zich mee. Sustainable Development Goal 11 richt zich daarom ook op inclusieve, veilige, veerkrachtige en duurzame steden.

In Nederland zet de SDG11-alliantie, waar diverse Nederlandse steden en gemeenten, bedrijven en organisaties van Twynstra Gudde tot het CBS aan deelnemen, zich hiervoor in - onder andere door succesvolle aanpakken voor het voetlicht te brengen. SDI werkt al sinds 1996 met zo’n aanpak, met een cruciaal uitgangspunt: iedereen moet mee kunnen doen.

Oplossingen voor en door iedereen

Leave no one behind. Het is het hart van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties: een veilige, duurzame en rechtvaardige wereld voor iedereen. Vaak hebben problemen zoals klimaatverandering de grootste impact op kwetsbare bevolkingsgroepen die geen geld hebben voor dure aanpassingen, of op de minst gewilde plekken wonen - zoals in deltastad Manilla, waar sloppenwijkbewoners daar wonen waar het overstromingsgevaar het grootst is.

‘Maar werken aan veilige, fijne steden gaat verder dan zorgen voor veilige huizen en groen in de straat,’ vertelt Boekkooi. ‘Het betekent ook dat iedereen mee kan doen, mee beslist en mee vormgeeft.’ SDI zet zich hier voor in, als beweging van sloppenwijkbewoners uit meer dan 32 landen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika.

Door middel van spaarkringen organiseren bewoners – meestal vrouwen – zich. Ze sparen om hun eigen leefomstandigheden te verbeteren. Ze kunnen via hun eigen kring bijvoorbeeld een lening krijgen voor schoolgeld of een investering in hun bedrijfje. Tegelijkertijd leren ze elkaar kennen en vertrouwen, bouwen ze zelfvertrouwen op, ontwikkelen ze leiderschapskills en verkrijgen ze de financiele kennis die nodig is om later grotere upgradingsprojecten te kunnen leiden.

Kennis is macht

SDI vraagt niet aan anderen om hun problemen op te lossen of hen te vertegenwoordigen. De sloppenwijkbewoners vertegenwoordigen zichzelf op stads-, nationaal en mondiaal niveau. Want zij weten zelf het beste wat ze nodig hebben en wat mogelijk is. Daarvoor is data cruciaal. De zogenaamde Know Your City-campagne vormt dan ook niet voor niets de kern van de beweging. De vrouwen van de lokale spaargroepen verzamelen gegevens over hun eigen sloppenwijken. Hoeveel huizen zijn er? Hoeveel volwassenen, kinderen, ouderen wonen er? Hoeveel toiletten en kranen worden gedeeld door hoeveel gezinnen? Waar zijn de straten, en zijn die wel breed genoeg om de watertrucks en ambulance door te laten?

De bewoners tekenen kaarten en gebruiken GPS om ze te digitaliseren, ze gaan langs elke deur met enquêtes om informatie te verzamelen over inwoners en hun toegang tot basisdiensten. Ze brengen de meest voorkomende problemen in kaart waarmee inwoners worden geconfronteerd. En ze vragen naar de oplossingen die inwoners zelf graag zouden willen zien. Ze zetten hun sloppenwijken letterlijk op de kaart en maken zich daarmee zichtbaar en onmogelijk te negeren. Zoals een van de oprichters Sheela Patel zegt: ‘Het is van belang de situatie van de sloppenwijkbewoners vast te leggen. Daardoor ontstaat harde data waar rekening mee gehouden kan worden bij de ontwikkeling van een stad.’

De kracht van de gemeenschap

Gewapend met deze informatie kunnen de sloppenwijkbewoners de dialoog aangaan met lokale autoriteiten en relevante private actoren. Want zoals ze zelf stellen: ‘Wie anders kan beter onze behoeften en oplossingen aankaarten dan wij? Onze oplossingen zijn duurzaam omdat het onze oplossingen zijn: ontwikkeld, ondersteund, uitgevoerd en eigendom van diegenen die het meest direct worden getroffen.’ De gegevens worden gebruikt om wijken te verbeteren en uitzettingen te voorkomen door uitwijkalternatieven te ontwikkelen in samenwerking met de lokale overheid en andere belanghebbenden.

Een prachtig voorbeeld is de opwaardering van enkele grote sloppenwijken in Nairobi. Na jaren van samenwerken en onderhandelen met lokale SDI-federaties en hun ondersteunende professionals heeft de Keniaanse regering een start gemaakt met de bouw van 500.000 betaalbare en duurzame woningen. Het ‘ontruimen’ van het gebied verloopt zonder problemen, door de betrokkenheid van en samenwerking met de sloppenwijkbewoners. Bovendien zorgt het project voor werkgelegenheid voor 300.000 jongeren.

Het probleem is vaak geen onwil of een gebrek aan geld, maar een gebrek aan data en overzicht. Door de kennis en kracht van burgers in te zetten, is er niet alleen een groter draagvlak, maar verloopt een proces voor lokale overheden en private actoren vaak sneller – en uiteindelijk goedkoper.

Een systematische aanpak

Voor de SDG11-alliantie is de bottom-up benadering van SDI een grote inspiratiebron. ‘Ook in Nederland is het van groot belang om ervoor te zorgen dat mensen weten wat er in hun wijk speelt: daardoor kunnen ze ook de regie pakken,’ legt Boekkooi uit. ‘Bij SDI begint dat proces met de spaarkringen. Een dergelijk initiatief, Cash2Grow, is ook in Nederland gestart. En in Utrecht heb je bijvoorbeeld wijkplatforms. Zo’n platform is een samenwerkingsverband, zonder hiërarchische structuur, tussen wijkbewoners, waar bijvoorbeeld ook bedrijven, maatschappelijke organisaties en media toe worden gerekend. Bewoners kiezen zelf of ze actief worden, en zo ja, voor welk doel dat is en hoe ze dit aanpakken. Een wijkplatform geeft bewoners dus meer invloed op en contact met hun omgeving, maar betekent ook meer zelforganisatie en eigen verantwoordelijkheid.’

‘Maar wie nu van zich laat horen heeft al een bepaalde mate van zelfredzaamheid. Als je echt wilt zorgen dat niemand buiten de boot valt, moet je voor een systematische aanpak zorgen,’ vertelt Boekkooi. ‘Er is coördinatie nodig van wijkregisseurs of zeer gemotiveerde vrijwilligers die echt nieuwe contacten en verbindingen leggen. Dat is de volgende stap: daar moet geld voor worden vrijgemaakt.’

De vertaalslag

Daarnaast moet er een vertaalslag worden gemaakt van de leefwereld van inwoners naar de wereld van beleidsmakers en overheden - en andersom. ‘Je moet weten wie er in je gemeente of stad wonen, wie er te maken krijgen met je maatregelen, en wat de impact is,’ legt Boekkooi uit. ‘Daar moet je steeds op blijven hameren. Wat betekent dit nou? Leer de inwoners en hun levensverhaal echt kennen en bedenk wat je beleid voor hem of haar betekent. Dan zorg je dat beleid ook ergens op slaat.’ Of liever nog: stel beleid op samen met de betrokken bewoners.

Dat is van belang voor de bewoners van onze steden en gemeenten, maar ook voor het behalen van de SDG’s, benadrukt Boekkooi. ‘Als niet iedereen meedoet, dan halen we het niet. En bedenk je: iedereen heeft hier recht op. Als je een hele mooie wereld hebt, maar er is een groep die daar niet van mee profiteert, dan heb je gefaald. De wereld is alleen beter als het ook echt voor iedereen beter is.’

Wil je meer weten over het werk van SDI? Bekijk de website van de organisatie of van de Know Your City-campagne, bekijk de publicatie State of Slums voor inspirerende voorbeelden van de impact van de Know Your City-campagne, of kijk Know Your City TV waar jongeren uit de sloppenwijken verhalen uit de buurt in beeld brengen.