Transities de baas met Small Wins: aanhaken op energie die er al is

‘Nee, hoor. Ik heb mijn werk thuisgelaten’, antwoordt Katrien Termeer op de vraag of ze op haar recente vakantie aan het Comomeer ‘Small Wins’ is tegengekomen. Hoewel, er was wel dat echtpaar dat droomde van een wijnboerderij. Een die naadloos deel uitmaakt van het landschap. Het stel kocht een wijngaard en ging biologisch boeren. Ondanks gewasziektes, een overstroming, ingetrokken subsidies en belemmerende wetgeving hielden ze het hoofd boven water. Nu opereren ze zelfs op veganistische basis en organiseren ze wandelingen langs de wilde orchideeën op hun land. ‘En ze hebben héle lekkere wijn’, lacht Termeer.

Haar pet als hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Wageningen mag ze in de vakantie hebben afgezet, met de Small Wins-bril lukt haar dat klaarblijkelijk niet. Het is een manier van kijken die ze niet meer kwijtraakt. Termeer houdt zich bezig met het doorvoeren van transities, vooral ten aanzien van de circulaire economie, voedselsystemen en klimaatadaptatie. De beste manier om deze te versnellen? Kleine, betekenisvolle stapjes zetten, aldus Termeer, en die vervolgens verder verspreiden, verbreden en verdiepen. Aan de benadering liggen drie theorieën ten grondslag; te groot denken werkt verlammend, je kunt beter focussen op kansen en ambities dan op problemen en bij complexe vraagstukken met veel belanghebbenden werken kleine stapjes uiteindelijk het snelst.

Zevenmijlslaarzen

Deze boodschap vertelt de bestuurskundige regelmatig aan groepen ambtenaren. ‘Voor beleidsmakers is dat een moeilijke boodschap. Die houden graag veel controle over hun geld. Dat lukt het best door zelf plannen te maken en uit te voeren, met strakke prestatiedoelen die ze kunnen monitoren volgens standaardmethoden. Maar voor complexe transitie opgaves bestaan helaas geen simpele oplossingen.’

Als voorbeeld noemt ze het stikstofprobleem in de landbouw. ‘Er zijn partijen die een grote slag willen slaan, door bijvoorbeeld veehouderij alleen nog in bepaalde gebieden toe te staan. Terwijl talloze kleinschalige initiatieven aantonen dat duurzame landbouw mogelijk is, op allerlei manieren. Ik snap die boeren op het Malieveld wel.’ Zevenmijlslaarzen als deze verlammen op lange termijn alleen maar, is haar overtuiging, omdat ze leiden tot weerstand, hoge kosten en onrealistische verwachtingen.

Quick wins versus Small Wins

Veel beter kun je je volgens Termeer in de klimaat- en voedselproblematiek focussen op beloftevolle, bestaande initiatieven die zaken radicaal anders aanpakken en daar op aansluiten. ‘Daarvoor is het twintig jaar te laat, krijg ik vaak te horen. Maar die mensen onderschatten de kracht van Small Wins. Ze verwarren ze met quick wins: successen die voor het oprapen liggen. Maar juist snelle, oppervlakkige voordeeltjes kunnen de transitie vertragen.’

Anders dan de bescheiden term doet vermoeden, gaat het bij Small Wins om grote, radicale ambities die het systeem wezenlijk veranderen. Daar is niks gemakkelijk aan, legt Termeer uit, want daarvoor moet je als ondernemer, burgerinitiatief of overheidsinstantie het systeem trotseren. Dat lukt alleen in kleine stapjes. Maar ook die kunnen al van grote betekenis zijn. ‘Een zwaar bevochten aanpassing in de wet is het verbod op gratis plastic tasjes. Een maatregel die veel milieuactivisten niet ver genoeg gaat. Toch is het radicaal gebleken, want daarna heeft het zich als een olievlek uitgebreid: veel supermarkten hebben uit eigen beweging plastic tasjes helemaal in de ban gedaan, net als plastic bestek. Sommige willen in de toekomst helemaal plasticvrij worden.’

Transitie aanslingeren

Een andere Small Win die vleugels heeft gekregen is Kipster. De eierproducent begon met het ontwikkelen van een diervriendelijkere stal. Vervolgens verdiepten ze hun duurzame ambities steeds een slagje verder. Zo vergassen ze de haantjes niet, maar brengen ze ze groot op een biologische boerderij om ze daarna tot vleesproduct voor consumenten te verwerken. Het voer voor hun kippen is afkomstig uit reststromen uit de voedselketen, zoals gebroken beschuit. Zo wordt voedselverspilling tegengegaan.

De eieren worden duurzaam verpakt en de boer krijgt een eerlijke prijs. Fossiele grondstoffen gebruiken ze niet en publiek is elke dag welkom om een kijkje te komen nemen in de stallen. Termeer: ‘Ze zijn nu ook bezig met de ontwikkeling van een duurzame varkensstal: de Pigster. Zij kunnen echt een transitie binnen de landbouw aanslingeren.’

Ook het Repaircafé vindt Termeer een schoolvoorbeeld van een Small Win. ‘Dat lijkt misschien een geitenwollen initiatief in een schuurtje, maar het is een wereldwijde beweging. Wist je dat er inmiddels ruim 1.650 Repaircafés zijn, in 35 landen? Hun concept koppelen ze nu ook aan andere maatschappelijke kwesties. De herwaardering voor handige Harry’s gebruiken ze om de keus voor techniek te promoten op middelbare scholen. Ze creëren sociale cohesie in achterstandswijken en met Repaircafés op stations hebben ze het concept ook bij yuppen geïntroduceerd.’ Helemaal mooi vindt Termeer het dat ze met de data die ze met al die reparaties verzamelen, bij producenten lobbyen voor robuustere en beter repareerbare spullen.

Grote dromen

Wat betreft Termeer doen overheden er goed aan om initiatieven als Kipster, het Repaircafé en ook die wijnboerderij aan het Comomeer verder aan te jagen. ‘Want dan haak je aan op energie die er al is.’ Bijvoorbeeld door zich aan te bieden als sparringpartner, door met het eigen inkoopbeleid hun vertrouwen in dit soort initiatieven uit te spreken of door belemmerende regelgeving te verwijderen. Zo helpen ze Small Wins tot een stabiel radertje te maken in de transitie naar een duurzamer systeem. Voor ondernemers die een Small Win willen worden, of het al denken te zijn, heeft Termeer ook een advies: ‘Probeer altijd of je ambities nog een beetje radicaler kunnen. Want juist met grote dromen krijg je mensen mee.’