Slim, groen en met de stroom mee: innoveren in tijden van klimaatstress

Klimaatverandering is geen toekomstmuziek meer, maar dagelijkse realiteit. Ook waterschap Aa en Maas merkt dat. Waar het weer vroeger nog voorspelbaarder was, hebben we nu te maken met lange periodes van droogte, afgewisseld met hevige stortbuien. We spreken over het werk van het waterschap met Suzanne de Zoeten en Sikko Oegema, dagelijks bestuurders van waterschap Aa en Maas en verantwoordelijk voor de zuiveringswerken (de Zoeten) en stedelijk afvalwater (Oegema). ‘Het is een enorme puzzel,’ vertelt de Zoeten. ‘Het weer wordt steeds extremer. Dat vraagt om slimme keuzes en aanpassingen in ons waterbeheer.’

Extremen worden normaal

Door het veranderende klimaat wordt het lastiger om het juiste evenwicht te vinden tussen te veel en te weinig water. Via stuwen kan het waterpeil in sloten en beken aangepast worden. Tien jaar geleden is Aa en Maas afgestapt van het oude systeem van hoge waterstanden in de zomer en lage in de winter. In plaats daarvan werken ze nu met streefpeilen en beheermarges. Dit biedt ruimte om sneller te reageren op veranderend weer. Vijf jaar geleden is daar de zogenaamde conserveringsmarge aan toegevoegd. Dit zorgt ervoor dat via stuwen nog meer water kan worden vastgehouden wanneer dat nodig is. Zo wordt geprobeerd zoveel mogelijk water in het gebied vast te houden.

Dat vraagt om continue afstemming, kennis van het landschap en samenwerking met boeren, burgers en andere partners. Op lager gelegen plekken past het waterschap bijvoorbeeld het peil niet aan aan het gewas dat daar groeit. Oegema: ‘We faciliteren daar een peil dat hoort bij grasland, dat een hoger peil aan kan. Andere gewassen telen mag, maar het risico ligt bij de boer.’ Deze aanpak draagt bij aan een robuuster watersysteem, maar vraagt ook om bewustwording en aanpassing in de agrarische sector.

Een andere kijk op de inrichting van stad en landschap

‘We gaan eigenlijk weer terug naar hoe het ooit was. Naar een natuurlijker watersysteem waarbij het regenwater het grondwater aanvult en het grondwater langzaam via kwelstromen de beken en rivieren voedt,’ zegt de Zoeten. 

Het opvangen, bergen en vasthouden van water wordt belangrijker, terwijl we tegelijkertijd de impact van stortbuien zo klein mogelijk willen houden. Daarom zal het systeem toch regelbaar moeten zijn. Minder (snel) water afvoeren zorgt voor meer buffer in droge tijden. Het normale waterpeil komt daarmee iets hoger te liggen, wat weer gunstig is voor andere, drogere gebieden.

Ook in stedelijk gebied verandert de aanpak. ‘In plaats van regenwater snel afvoeren, willen we het langer vasthouden en beter benutten,’ legt Oegema uit. Woonwijken worden vergroend, tegels gewipt, en in aangelegde wadi’s krijgt regenwater de tijd om weg te zakken in de grond.

Technologische ondersteuning: van stuw tot AI

Terugkijken naar hoe het vroeger ging betekent niet dat nieuwe technologieën worden genegeerd. Het waterschap maakt ook gebruik van moderne oplossingen, zoals kunstmatige intelligentie. Een voorbeeld hiervan is het zelflerende besturingssysteem Poseidon, dat in samenwerking met gemeenten wordt ingezet om piekbelasting bij rioolwaterzuiveringsinstallaties te verminderen. De rioolwaterzuivering werkt het beste bij een constante aanvoer. Als er een grote regenbui voorspeld wordt, kunnen gemeenten en waterschap het riool vooraf ‘leegtrekken’ zodat er genoeg ruimte is om de hoosbui op te vangen. Toch blijkt niet alles te automatiseren – de zuivering van afvalwater blijft mensenwerk.

Van afvalwater tot waardevolle grondstof

Gemeenten, drinkwaterbedrijven en natuurorganisaties zijn onmisbare partners in het waterbeheer. Zo werkt het waterschap samen met gemeenten aan gescheiden rioolstelsels in nieuwbouwwijken: één buis voor regenwater, één voor afvalwater. Regenwater, dat relatief schoon is, kan dan direct worden afgevoerd naar het oppervlaktewater. Zo blijft de zuivering beschikbaar voor wat écht gezuiverd moet worden.

Samen met drinkwaterbedrijf Brabant Water onderzoekt het waterschap of gezuiverd afvalwater met een extra zuiveringsstap geschikt gemaakt kan worden voor industrieel gebruik. ‘Ons effluent is al behoorlijk schoon, maar met een extra stap kunnen we het een nieuwe functie geven,’ aldus de Zoeten. Zo wordt afvalwater een waardevolle grondstof.

Duurzaam en circulair

Het waterschap streeft ernaar energieneutraal te zijn in 2030. Een ambitieuze doelstelling, want het rondpompen en beluchten van water is erg energie-intensief. Toch is het waterschap erin geslaagd om 85% van hun energieverbruik te compenseren met duurzaam opgewekte energie. Onder meer zonnepanelen, zonweides, biovergisters en aquathermie worden hiervoor ingezet.

Bij dit laatste wordt slim gebruik gemaakt van warmte uit water. Zo wordt er onderzocht of de warmte uit gezuiverd water kan worden ingezet om woningen te verwarmen in Helmond en Den Bosch. 

Ook restproducten uit de zuivering worden benut. Slib wordt vergist tot biogas en in Moerdijk wordt onderzocht of fosfaat uit verbrand slib kan worden teruggewonnen. Een belangrijke stap richting circulaire bemesting. 

Vooruitkijken: waterfabriek van de toekomst

‘Het lastige voor het waterschap is dat het doel steeds beweegt,’ zegt de Zoeten. Nieuwe klimaatscenario’s vragen steeds om bijsturing. Toch blijft het waterschap innoveren. Met techniek, slimme ideeën en samenwerking bouwen ze aan een robuust en toekomstbestendig watersysteem. 

Over tien jaar wil het waterschap niet alleen energieneutraal en klimaatbestendig zijn, maar ook een grotere maatschappelijke rol vervullen. ‘Ons werk wordt steeds belangrijker en zichtbaarder, zeker nu schoon water schaarser wordt,’ vertelt Oegema. 

Daarom investeert het waterschap ook in educatie, zoals via de Waterrace, waarbij kinderen spelenderwijs leren over waterbeheer. Zo bouwt Aa en Maas niet alleen aan oplossingen voor vandaag, maar ook aan een nieuwe generatie met oog voor water, klimaat en natuur.