De hoeveelheid matrassen die in Nederland jaarlijks wordt afgedankt is gigantisch: het gaat om zo’n anderhalf miljoen stuks. Hiermee zijn matrassen de grootste stroom binnen het huishoudelijk restafval. Er moest iets veranderen, maar hoe? In 2016 werd op initiatief van het Utrecht Sustainability Institute en de Amsterdam Economic Board een Circular Economy Lab over matrassenrecycling georganiseerd. Dit was het startsein voor een ommezwaai. Inmiddels zijn er flink wat stappen gezet: er ligt een initiatief voor vrijwillige productenverantwoordelijkheid, er zijn verschillende nieuwe recyclingfabrieken geopend in samenwerking met de grootste matrassenproducent IKEA en de eerste circulaire matrassen van Auping liggen in de winkels.
Wanneer je van je oude matras af wilt, lever je ’m in bij de milieustraat. Tot voor kort werd een heel groot deel van de ingezamelde matrassen verbrand. Twee jaar geleden ging het om ongeveer twee derde van alle ingezamelde matrassen. Slechts een derde werd gerecycled, bijvoorbeeld tot judomat of isolatiemateriaal. Bij het verbranden van matrassen ontstaat veel CO2-uitstoot. Maar dat is niet het enige probleem: matrassen branden zó goed, dat er schade kan ontstaan in verbrandingsovens. Kortom, het moest anders.
De keten veranderen
Tijdens een Circular Economy Lab werd het startschot gegeven voor een nationale samenwerking in de matrasketen. Producenten, recyclebedrijven, de branchevereniging en de overheid: samen gingen ze om tafel voor het Ketenoverleg Circulaire Economie Matrassen. De centrale vraag: hoe kunnen we matrasrecycling beter aanpakken? En dan wel op zo’n manier dat het voor alle partijen financieel haalbaar is.
Om de overgang naar een circulaire economie te versnellen startte het Utrecht Sustainability Institute (USI) in 2013 met Circular Economy Labs. Tijdens deze actiegerichte debatavonden worden betrokken partijen per sector of productketen samengebracht. Er worden knelpunten besproken en concrete acties geformuleerd. Bron
Het Ketenoverleg Circulaire Economie Matrassen werd een succes. De betrokken partijen kwamen gezamenlijk tot afspraken en een aanpak in de vorm van een voorgenomen vrijwillige producentenverantwoordelijkheid. Concreet houdt de vrijwillige producentenverantwoordelijkheid in dat de producenten van matrassen zichzelf recycle-doelstellingen opleggen en dat zij voortaan de kosten voor het recyclen van een matras in hun prijs opnemen.
Tien euro per matras
Het recyclen van een matras is niet gratis. Voorheen draaiden vooral gemeenten voor de kosten op. Zij zijn verantwoordelijk voor het inzamelen van afval van hun burgers. Straks is de rekening voor het bedrijf dat het matras op de markt brengt. Het gaat om ongeveer tien euro per matras. Uiteindelijk zal een producent de kosten doorberekenen aan de consument en zal een matras dus wat duurder worden.
Van vrijwillige producentenverantwoordelijkheid naar regels voor alle partijen
De vijf grootste producenten van matrassen (IKEA, Beter Bed, Auping, Swiss Sense en Hilding Anders) namen het initiatief voor de vrijwillige producentenverantwoordelijkheid. De verwachting is dat in de loop van 2021 dit initiatief algemeen verbindend verklaard wordt door de overheid. Dat houdt in dat alle producenten en importeurs verplicht zijn om deel te nemen.
In aanloop naar de recycledoelstellingen zijn sinds 2016 al volop stappen gezet. De twee matrasrecyclingbedrijven in Nederland, Retourmatras en Matras Recycling Europe, verwachten in 2021 respectievelijk maar liefst 900.000 en 500.000 matrassen te recyclen. Dat betekent dat ongeveer driekwart van alle afgedankte matrassen wordt gerecycled.
Opvallend: de doelstelling van de matrassector was om in 2028 driekwart van alle afgedankte matrassen te recyclen. Dat doel wordt naar verwachting dit jaar al gehaald, nog voordat de producentenverantwoordelijkheid daadwerkelijk ingaat. De reuring die ontstond door het Ketenoverleg Circulaire Economie Matrassen heeft er voor gezorgd dat de matrasrecyclingbedrijven konden opschalen. Zo investeerden Ikea en afvalverwerker Renewi samen in RetourMatras, waardoor er verschillende nieuwe fabrieken voor matrasrecycling konden worden geopend.
Van laagwaardige naar hoogwaardige recycling
Een matras kan op twee manieren worden gerecycled. We spreken van laagwaardige recycling wanneer het oorspronkelijk product gerecycled wordt tot een minder waardevol product. In het geval van matrassen gaat het dan om recycling tot bijvoorbeeld isolatiemateriaal.
In een van de nieuwe fabrieken van RetourMatras wordt een nieuwe techniek toegepast waarmee het schuim uit oude matrassen volledig gerecycled kan worden tot een grondstof voor nieuw schuim. Kortom, hoogwaardige recycling en een grote stap richting een volledig circulair matras. In combinatie met de al bestaande recyclingmogelijkheden voor de andere onderdelen van matrassen, kan in de nieuwe fabriek elk onderdeel van oude matrassen worden hergebruikt voor nieuwe matrassen.
Circulair slapen met Auping
Niet alleen op het gebied van matrasrecycling worden stappen gezet. Ook producenten zitten niet stil. In mei 2020 introduceerde Auping het eerste volledig circulaire matras ter wereld: Auping Evolve. Inmiddels bestaat de circulaire collectie van Auping uit drie matrassen. Recent werd verder uitgebreid met een collectie duurzame dekbedden en kussens.
De circulaire matrassen van Auping zijn gemaakt van enkel staal en polyester. De onderdelen van het matras zijn makkelijk uit elkaar te halen en kunnen keer op keer op hoogwaardig niveau worden gerecycled. Alle materialen kunnen zo opnieuw worden gebruikt voor een nieuw matras. De duurzame dekbedden en kussens zijn gemaakt van gerecycled dons en gerecycled polyester. Het gerecycled dons is afkomstig uit door consumenten ingeleverde dekbedden en kussens. Het polyester dat is gebruikt voor de nieuwe dekbedden en kussens is afkomstig van gerecyclede PET-flessen.
Auping is niet de enige die inzet op circulair slapen. Ook IKEA gaf onlangs aan dat zij, in lijn met de circulaire ambities voor 2030, werkt aan een volledig circulair matras. Slapen we over een paar jaar allemaal circulair?
