Tijdens de Week van de Circulaire Economie in februari bleek dat bij bedrijven en overheden de circulaire transitie steeds meer begint te leven. Maar wat gebeurt er bij consumenten thuis en bij hen in de buurt? Leeft circulair daar al? Lokale initiatieven kunnen een belangrijke rol spelen bij het behalen van de doelstelling ‘Nederland circulair in 2050’. Immers, iedere kans die de transitie een stapje dichterbij brengt, moet worden benut.
Eind 2019 dienden twee Kamerleden een motie in: kon er – in navolging van de proeftuin voor aardgasvrije wijken – niet ook een proeftuin circulaire wijken worden gestart? De motie werd aangenomen en vormde de aanleiding voor onderzoek door kenniscentrum Milieu Centraal. In opdracht van het Rijk en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onderzocht deze organisatie circulaire wijken en de rol van de consument.
Het gebeurt in de buurt: circulaire wijken onderzocht
Voor de verkenning is gekeken naar die wijken waar mensen al begonnen zijn. Soms groot, soms in het klein, maar allemaal met bevlogenheid en eigen kennis en kunde. Hiermee wilde Milieu Centraal twee doelen bereiken:
- Zicht krijgen op wat er nu al gebeurt in de wijken en daarvan leren.
- In kaart brengen wat de bijdrage van de overheid kan zijn.
Het rapport bevat naast deze bevindingen een raamwerk waarin de bekeken initiatieven gekoppeld worden aan de r-ladder. Ook worden de resultaten van een onderzoek onder consumenten naar de kennis over circulaire economie uitgebreid besproken in het rapport.
Wat gebeurt er in de buurt?
Uit het rapport komen de verschillende inzichten naar boven over circulariteit op lokaal niveau.
Bottom-up
- Circulaire initiatieven ontstaan vaak ‘van onderop’ en als vervolg op andere duurzaamheidsinitiatieven.
‘Circulair’ is nog relatief onbekend
- De betekenis van ‘circulair’ en ‘circulaire wijk’ is over het algemeen nog onbekend. Een kleine meerderheid (59 procent) van de ondervraagden wist zonder hulp geen beschrijving te geven van een circulaire wijk. Circa vier op de tien Nederlanders hebben wel één of meer associaties bij de term. Acht procent kent de betekenis goed.
Succes en faalfactoren
- Een belangrijke succesfactor voor circulaire wijken zijn gemotiveerde mensen en het bieden van ruimte voor maatwerk. Hier kun je niet direct op sturen als Rijk, maar het helpt in ieder geval om de vrijheid te geven om een circulair initiatief op een manier aan te pakken die past bij de initiatiefnemers en bij de wijk. Een uniforme, top-downbenadering kan juist belemmerend werken.
- De beschikbaarheid van goedkope of gratis locaties is ook een belangrijke succesfactor. Denk aan een buurthuis ten behoeve van een Repair Café of ruilmarkten, locaties voor deelmobiliteit, een plek voor ‘circulaire hubs’, gezamenlijke (moes)tuinen of wormenhotels, enzovoort.
- Een eenmalige in plaats van meerjarige financiering blijkt regelmatig een faalfactor. Hierdoor houden succesvolle projecten ineens op en krijgen de initiatiefnemers niet de tijd het succes een vervolg te geven en eventueel een businessmodel te ontwikkelen.
- Een andere faalfactor is het denken in hokjes. Er zijn vaak potjes voor energie of voor biodiversiteit, maar circulaire initiatieven vallen tussen wal en schip. Het is dikwijls nog geen thema met een eigen geldstroom, terwijl deze initiatieven wel bijdragen aan verschillende doelen van een gemeente. Wat ook naar voren kwam is dat er voor circulariteit vaak nog geen (vast) aanspreekpunt binnen gemeenten beschikbaar is en er veel onduidelijkheid is wie erover gaat.
Gemeenten aan zet
- Een belangrijke bevinding is dat niet het Rijk, maar gemeenten de belangrijkste partij zijn bij het stimuleren en opschalen van circulaire initiatieven op wijkniveau.
Meer bekendheid gewenst
- De rijksoverheid kan wel een belangrijke rol spelen in het bekender maken van de doelstelling rondom circulariteit. Door te laten zien waarom er vanuit het Rijk gestreefd wordt naar een circulaire economie, wat dat is en vooral ook wat het oplevert, kan momentum gecreëerd worden.
Voor de complete verkenning, het onderzoek onder consumenten en alle aanbevelingen kun je het rapport ‘Verkenning naar circulaire wijken’ van Milieu Centraal hier
downloaden.
