Circular Clockworks: horloges gemaakt van gebruikte materialen

Circular Clockworks is een initiatief van industrieel ontwerpers Tom Gudde en Ceriel Lucker. Met stijlvolle horloges laten zij zien dat van gebruikte materialen hoogwaardige nieuwe producten gemaakt kunnen worden en dat duurzaam ondernemen loont. Ze zien daarbij de circulaire economie als hét toekomstbestendige systeem, waarmee op een duurzame manier brood te verdienen is. Met hun initiatief willen ze dan ook vooral andere bedrijven inspireren om de stap naar duurzaam ondernemen te zetten. Inmiddels heeft Circular Clockworks in anderhalf jaar tijd ruim 500 horloges verkocht: mooie cijfers, die laten zien dat hun missie draagvlak vindt.

Eerst even naar het begin. Want hoe is het idee voor Circular Clockworks precies ontstaan? Ceriel Lucker legt uit: ‘Tom en ik studeren allebei Industrieel Ontwerpen (IO) aan de TU Delft. In 2016 volgden we een vak over circulaire economie en dat inspireerde ons allebei enorm. Toen we vervolgens samen plastic gingen verzamelen in de natuur schrokken we ons kapot: plastic is echt overal. Het gemak waarmee het wordt gebruikt en weggegooid is onverantwoord. Deze combinatie van ervaringen was voor ons het startschot voor het ontwikkelen van een product dat volledig circulair is en gerecycled materiaal het hoogwaardige imago geeft dat het verdient.’

Van theorie naar praktijk

Geïnspireerd gaan de ontwerpers aan de slag met het ontwikkelen van een product dat enerzijds aan de basisprincipes van de circulaire economie voldoet en anderzijds ook daadwerkelijk te maken valt. Lucker: ‘We hadden een hoop theorie en dat moest in de praktijk worden gebracht, waarbij we ons zo weinig mogelijk zouden laten leiden door de status quo. We wilden iets maken dat waarde terug zou brengen. Iets dat je koopt omdat het mooi is. Iets om het imago van gerecycled materiaal een positieve impuls te geven. We kozen uiteindelijk voor een horloge omdat het een klein product is maar tegelijk enorm zichtbaar. We moesten alleen nog uitzoeken of dit zou gaan lukken. En zo ja, of mensen het dan ook daadwerkelijk zouden kopen.'

De circulaire economie om je pols

Met gemiddeld iedere dag een verkocht horloge sinds de webshop anderhalf jaar geleden werd geopend, lijken ze op dat laatste een stevige bevestiging te hebben gekregen. Maar hoe hebben ze de circulaire economie sluitend weten toe te passen op hun product? En waar ondervonden ze de grootste knelpunten? Zelf leggen ze dit aan de hand van het Butterfly Diagram van de Ellen MacArthur Foundation helder uit. Het vat de basis van circulaire productontwikkeling goed samen en is in vijf kernprincipes uit te leggen:

1. Gebruik gerecycled of recyclebaar materiaal;
2. Maak het demonteerbaar;
3. Zorg voor waardebehoud;
4. Sluit de keten;
5. Denk in systemen.

Deze principes zijn een-op-een te vertalen naar het ontwerp en de productie van hun horloges.

Meer dan materiaalkeuze alleen

Circular Clockworks maakt voor de kast van hun horloges gebruik van gerecyclede consumentenproducten zoals tv-behuizingen en koelkasten. Voor de felle kleuren worden speciaal apart gehouden partijen gekleurd plastic, van bijvoorbeeld koffers, gebruikt. De band wordt vervaardigd uit leerresten uit de schoenenindustrie die zijn samengebonden door een biologisch afbreekbare latex. Een Circular Clockwork laat bovendien goed zien dat het bij een circulair product om veel meer gaat dan alleen materiaalkeuze. Naast de keuze voor het soort materiaal is de hoeveelheid verschillende materialen van belang. Met het oog op hergebruik geldt daarvoor: hoe minder, hoe beter.

Daarnaast speelt het ontwerp een cruciale rol. Lucker: ‘Om een product circulair te maken zul je het zo moeten ontwerpen dat het te demonteren is. Voor ons horloge hebben we daarom geen gebruikgemaakt van lijm of andere permanente bevestigingen. Dit betekende ook dat we een speciale sluiting hebben moeten ontwikkelen. We hebben daarbij voor een knijpsysteem gekozen, geïntegreerd in de kast. Het heeft ons flink wat moeite gekost om het vervolgens zo te ontwerpen dat het niet bij de minste of geringste pressie zou loslaten, wat bij onze eerste modellen wel af en toe het geval was. Als je het over een knelpunt hebt, dan was dit er zeker een.’

Waardebehoud door hergebruik

Voor materialen die niet gerecycled zijn (of kunnen worden) geldt in de circulaire economie dat ze hun waarde zoveel mogelijk dienen te behouden. Het uurwerk van Circular Clockworks is hier een goed voorbeeld van. Lucker: ‘Onze uurwerken moeten we inkopen, daar ontkomen we niet aan. We hebben daarbij wel de keuze wát we inkopen en hoe we daar vanaf dat moment mee omgaan. Om de prijs van een Circular Clockwork voor consumenten toegankelijk te maken is een batterij een noodzakelijk kwaad, dus kozen we voor een extra zuinig Zwitsers uurwerk dat vijf jaar werkt op één batterij. Bovendien hergebruiken we de batterij waar mogelijk in nieuwe horloges.’

Hergebruik en recycling vormen dan ook een sleutelrol in de circulaire economie: zorgen dat de keten sluitend is en dat een product, in z’n geheel of in delen, aan het einde van zijn levenscyclus op de juiste plek terechtkomt. Circular Clockworks hanteert hiervoor een statiegeldconstructie. ‘We kopen ieder horloge terug voor € 15, ongeacht de staat ervan. De onderdelen gebruiken we vervolgens weer voor nieuwe horloges’, licht Lucker toe.

De productie van de onderdelen voor een horloge van Circular Clockworks gebeurt waar mogelijk in de directe omgeving van hun vestigingsplaats, Delft. Geen onlogische keuze, gezien de grote aanwezigheid van mensen, kennis en materiaal via de Technische Universiteit en hun opleiding IO. De meeste horloges worden ook door Gudde en Lucker zelf geassembleerd. Alleen als het nodig is wordt de hulp ingeschakeld van een studentenuitzendbureau.

Toekomstige tijd

Over de toekomst is Lucker positief, al is het nu lastig aan te geven hoe die er precies uit zal zien. ‘Voor nu halen we veel uitdaging uit ons project en is ons doel gevoelsmatig nog niet bereikt: imagoverbetering van gerecycled materiaal en daarmee zo veel mogelijk mensen en bedrijven inspireren. We merken wel dat we steeds minder uniek worden en dat uiteindelijk onze meerwaarde zal afnemen. Dan is het voor ons tijd om verder te kijken. We zijn in de eerste plaats ontwerpers, het ondernemen is in die zin bijzaak. Dus ook de stap van start-up naar scale-up is er één waar we kritisch naar kijken.’

Tot die tijd is er voor de jonge ontwerpers genoeg om trots op terug te kijken. Zo zijn ze voor het tweede jaar op rij terug te vinden in de Duurzame Jonge 100 en zijn ze aanwezig op de Dutch Design Week, waar circulair ontwerpen zich duidelijk manifesteert met een eigen discipline. Dat je daar bezoekers met horloges van Circular Clockworks ziet rondlopen, daar kun je de klok op gelijk zetten.