Het financieren van circulaire ondernemingen moet en kan radicaal anders

In 2050 moet het zover zijn: een volledig circulaire economie. Steeds meer ondernemers weten dat het anders moet. In plaats van lineaire businessmodellen richten zij zich op circulaire businessmodellen. Het product-as-a-service model bijvoorbeeld, waarbij een ondernemer geen product maar een product als dienst levert. Bedrijven die dit nieuwe businessmodel kiezen lopen in de praktijk tegen een groot probleem aan: de financierbaarheid. Omdat het ‘nieuw’ en ‘anders’ is, ziet de financiële sector risico’s en is het moeilijk voor ondernemers om de financiering rond te krijgen. Gelukkig worden financiële instellingen zich hier steeds meer bewust van. Hoe ziet de oplossing eruit? Daar praten we over met Elisa Achterberg. Zij ontwikkelde een gedurfde toekomstvisie op het financieren van circulaire bedrijven.

Ongelijk speelveld

Volgens Achterberg is er één groot probleem voor het financieren van circulaire bedrijfsmodellen: het speelveld is ongelijk. ‘Lineaire bedrijven staan nog altijd ver voor op circulaire bedrijven. Er zijn in onze huidige economie allerlei prikkels waardoor dat zo is, denk bijvoorbeeld aan belastingen. De vervuiler betaalt op dit moment simpelweg niet. Daardoor hebben circulaire bedrijven het moeilijk om überhaupt te starten en rendabel te zijn.’

Ze praat verder. ‘Bij het verstrekken van financiering gaat het altijd om het bepalen van risico’s. Echter de belangrijkste risico's van vandaag de dag - namelijk klimaatverandering en grondstoffenschaarste - worden in de risicoberekening niet meegenomen. In de praktijk financier je dus relatief eenvoudig vervuilende, lineaire businesscases en heel moeilijk duurzame, circulaire businesscases. De gevolgen laten zich raden. Grondstoffen raken op en zorgen voor geopolitieke spanningen, de biodiversiteit holt achteruit en het klimaat wijzigt radicaal. Dat is een risico dat de financiële sector mee zou moeten wegen.’

Het moet anders

De crux zit hem volgens Achterberg in een andere risicoperceptie en een ander inzicht in de waarde van circulaire bedrijven. ‘Toch begint dat inzicht te landen binnen de financiële sector’. Achterberg is samen met haar compagnon als co-voorzitter betrokken bij het platform Duurzaam Financieren van DNB. ‘De welwillendheid om circulaire bedrijven te financieren is er zeker. De grote banken, impact investeerders, een enkel pensioenfonds, het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat: ze maken allemaal onderdeel uit van het platform, waarmee we een roadmap hebben gemaakt waarin staat wat we gaan doen om in 2030 het financieren van de circulaire economie business as usual te laten zijn. In deze roadmap zijn vier thema’s aangestipt die van belang zijn om de transitie te maken. Dat zijn risicomodellen aanpassen, het fit for finance-maken van ondernemers, metrics (maatstaven) ontwikkelen en het inrichten van instrumentarium specifiek voor circulaire bedrijven.’

Radicale innovatie

Achterberg gelooft in het bovengenoemde, maar ziet het persoonlijk nog te veel als het optimaliseren van het huidige systeem. ‘Als we niet radicaler innoveren in die sector komt de circulaire economie er niet.’ Haar toekomstvisie over hoe dat eruit moet zien gaat dan ook verder dan de eerdergenoemde vier stappen.

Met een consortium financiers, juristen en blockchain experts, heeft ze het Circulair Service (CiSe) Platform ontwikkeld, een betaalinfrastructuur voor pay per use ondernemers. ‘Dat kun je zien als een app die op een andere manier waarde distribueert. Het doel is om hiermee het financieringsmodel fundamenteel te veranderen vanuit het idee dat eigendom uiteindelijk verdwijnt. Op dit moment zijn de leveranciers nog totaal lineair ingericht (ik verkoop een product en daarna bemoei ik me er niet meer mee). Verantwoordelijkheid wordt doorgeschoven naar de volgende in de keten. In een circulaire toekomst neemt de producent voor onbepaalde tijd verantwoordelijkheid voor zijn onderdeel in het functioneren van een product. Hoe langer het product functioneert, hoe langer de producent wordt betaald. Materie wordt zo ondergeschikt aan de functie. Ketens worden netwerken die collectief verantwoordelijk zijn voor het functioneren van een product of dienst’

Daar heb je volgens Achterberg een neutraal platform voor nodig die al die partijen verbindt waardoor het mogelijk wordt om ook kleine spelers een rol te geven daarin. ‘Het mooie van zo’n platform is dat je financiering ook anders kunt inrichten. Want als je de betaalpatronen gaat veranderen voor ketenpartners kun je net zo makkelijk een financier toevoegen aan het netwerk als ketenpartner. Ook gebruikers. Iedereen die deelneemt in het netwerk kan de rol van financier hebben. Je krijgt hiermee dezelfde belofte als die van crowdfunding: kleine en grote investeerders kunnen meedoen en direct in circulaire producten investeren.’

Op dit moment staat dit platform in proof of concept: het is getest met een aantal ondernemers en er wordt een juridische structuur ontwikkeld. De volgende stap is om het te professionaliseren en er een bedrijf van te maken: de hoop is dat het platform binnen vijf jaar live is.

Circular Finance Lab: de sector in beweging brengen

Tot die tijd blijft Achterberg doorgaan met het werken aan de transitie naar een financiële circulaire economie. In het najaar zal ze het Circular Finance Lab lanceren: een netwerk van hoogopgeleide Circular Finance-professionals met als doel de transitie naar een circulaire economie te versnellen door financiering als katalysator in te zetten. ‘We noemen onszelf een lab omdat we echt experimenteren met nieuwe dingen. Daar zitten twee stromingen in. Enerzijds werken we met ondernemers samen om hun bedrijf financierbaar te krijgen. Anderzijds werken we met financiële instellingen om circulariteit te integreren in financiële kernprocessen en -modellen. We zijn goed in complexe dingen simpel en actiegericht maken, dat maakt ons echt een lab. We willen vanuit deze rol de sector in beweging brengen en ervoor zorgen dat alles wat er bedacht wordt ook daadwerkelijk geïmplementeerd wordt.’

Achterberg besluit: ‘Ik hoop dat er verandering komt in de manier waarop we kijken naar bedrijven. Dat we in de financiële sector wat moediger durven te zijn in de keuzes die we maken. De eerste vraag die je je als financier moet stellen is: ‘voegt dit product iets toe aan onze economie, moeten we dit willen?’, los van de vraag of iets succesvol is en geld oplevert. Dat zou ik graag willen zien, dat die vraagtekens worden gezet en dat mensen zeggen ‘laten we het anders doen!’.’