Binnen tien jaar de helft minder armoede in Nederland?

De 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) moeten ervoor zorgen dat de wereld een betere plek wordt om te leven. Voor iedereen. Om ervoor te zorgen dat we in Nederland grote stappen zetten om die doelen in 2030 te realiseren is er voor ieder doel een coördinator aangesteld. Op Duurzaamheid.nl kun je elke maand met een van hen nader kennismaken. Deze keer Marjolijn van Gerven die zich als SDG 1-coördinator inzet voor het terugdringen van armoede. En daarbij mogen we volgens haar veel meer naar Nederland zelf kijken. ‘Het doel om armoede in Nederland te halveren voor 2030 moet net zo bekend worden als die voor CO2-reductie.’

Al bijna twintig jaar doet Marjolijn van Gerven onderzoek naar (stedelijke) armoede in Nederland, onder andere vanuit haar eigen onderzoeksbureau Het Transformatiebureau. Als SDG-coördinator zet zij zich er samen met de partners in de SDG 1 Alliantie voor in dat we op een andere manier naar armoedebestrijding in Nederland gaan kijken. Want we laten grote kansen liggen, stelt Van Gerven.

Om met de deur in huis te vallen: hoe vind je dat het in Nederland gaat met SDG 1 die een einde moet maken aan armoede?

‘Een SCP-publicatie bracht onlangs naar buiten dat armoede daalt. Maar dat is nog lang niet de vijftig procent vermindering in 2030. Bovendien is het ook maar net hoe je armoede bekijkt. Richt je je vooral op inkomen zoals in het rapport, dan mis je de oorzaken en gevolgen van armoede. Zaken als kansenongelijkheid in het onderwijs, sociaal isolement, psychische problemen, huiselijk geweld, slechte huisvesting en mobiliteit, hangen vaak samen met de sociaal-economische situatie van mensen. Ik zie de SDG 1-agenda als kans om armoede breed op te pakken en er vanuit al deze perspectieven mee aan de slag te gaan.’

Hoe pakken we het bereiken van het eerste werelddoel aan in Nederland?

‘We laten vooral een grote kans liggen. Vanuit de SDG-agenda richten we ons met name op het buitenland als het om armoede gaat. Meer in de vorm van ontwikkelingssamenwerking. Daardoor laten we de kans onbenut om doel 1.2 van SDG 1 te halen: het halveren van armoede naar nationale maatstaven. Het gaat niet om de extreme armoede zoals we die in het buitenland zien, maar Nederland kent wel degelijk armoede. Als we die reductiedoelstelling erkennen, zoals we dat voor het klimaat ook doen, dan hebben we een mooie periode van tien jaar om stappen te zetten. Als innovatief en vooruitstrevend land kunnen we hier veel in laten zien. Het is wel belangrijk dat ook de overheid meer betrokkenheid toont en de SDG’s niet ziet als een initiatief waar we al dan niet nog wat mee moeten.’

Het is maar net hoe je armoede bekijkt, zeg je. Hoe bekijk jij het?

‘Je hebt verschillende manieren om armoede te bestrijden. Door het systeem te veranderen en de politiek te beïnvloeden. Maar armoede kan ook juist bestreden worden doordat mensen zelf de stappen weten te zetten om de circkel van armoede te doorbreken. Uiteindelijk is dat laatste de meest duurzame oplossing. In Nederland wordt vaak gesproken over burgerparticipatie, maar hierbij stuurt de overheid vaak nog steeds. Bij een evenement dat we in 2018 organiseerden voor jongeren uit de armste wijk van Nederland, was het geven van een eigen, belangrijke rol ook de insteek. We hebben ze samen met sociaal ontwerpers gevraagd hoe zij de Rotterdamse samenleving zien over twintig jaar. Dit jaar zijn we verder met deze kinderen op school in gesprek gegaan over armoede in hun wijk en hun ideeën om armoede te bestrijden. We nemen hun ideeën mee in de landelijke armoedeagenda die we vanuit de SDG 1 Alliantie opstellen.’

'Vaak wordt gezegd: in Nederland hoef je toch niet arm te zijn? Dan heb je het er zelf naar gemaakt. Maar dat perspectief kies ik niet. Uit hersenonderzoek blijkt dat het leven in armoede en langdurige stress je in een overlevingsmodus brengt waardoor je niet altijd de juiste keuzes maakt. Het is belangrijk om dit te erkennen en er rekening mee te houden in de aanpak van armoede. Ik zie dat het huidige systeem uitgaat van wantrouwen en dat er te veel mensen op hun gedrag worden afgerekend. Dat helpt niet. Sterker nog we moeten oppassen dat we hierin niet teveel doorschieten. Onlangs werd door een VN-rapporteur gemeld dat we zelfs mensenrechten schenden als het gaat om het Nederlandse systeem om uitkeringsfraude op te sporen.'

'Ook is er speciale aandacht nodig voor kinderen die in armoede opgroeien. Juist voor hen kunnen we het echt anders doen. Sterker nog, we móeten het anders doen. Iedereen in Nederland is in staat om onderwijs te volgen. Maar de ongelijkheid in het onderwijs neemt toe door de toenemende schoolkosten, een lager schooladvies omwille van de sociaal- economische situatie van ouders en bijvoorbeeld het niet kunnen betalen van huiswerkbegeleiding. Als we meer zouden doen om jongeren hun school goed te laten doorlopen, dan geef je ze de beste kansen voor later.'

Wat wil jij verbeteren in de aanpak van armoede?

‘Mensenrechten zouden veel meer het uitgangspunt moeten zijn bij overheidsbeleid. Zowel landelijk als lokaal. Armoede houdt verband met het niet naleven van mensenrechten. Hierover schreef het College voor de Rechten van de Mens in 2016 een rapport, waarin ook de verbinding wordt gelegd met de SDG’s, zoals recht op werk, goede toegang tot onderwijs en huisvesting. Ook de Nationale ombudsman en Kinderombudsman rapporteren regelmatig over het thema. Neem je mensenrechten als uitgangspunt, dan worden er andere keuzes gemaakt of wordt de impact van iedere keuze afgewogen voor kwetsbare doelgroepen. Neem het woningbeleid in Rotterdam. Hier worden steeds meer economische keuzes gemaakt in het opwaarderen van wijken. Een tegenbeweging komt van Warm Rotterdam, een initiatief van de Pauluskerk, dat zich met de inwoners van de stad gaat inzetten om de 4.000 mensen die op straat wonen weer van onderdak te voorzien. Voor mij een teken dat er behoefte is aan een nieuwe maatschappij, die het niet alleen als overheidstaak ziet om op te komen voor kwetsbare burgers, maar deze rol juist overneemt van de overheid en de effecten van falend overheidsbeleid oplost. In feite de omgekeerde wereld.'

'Ook denk ik dat we een voorbeeld kunnen nemen aan een land als Finland. Zij stemden hun regeringsbeleid af op de SDG’s. Dan vallen de agenda’s samen. In Nederland kan dat ook, want als je de inhoudelijke doelen van het regeerakkoord vergelijkt met de SDG’s, dan lopen beide niet ver uit elkaar. Haal je de SDG’s, dan haal je ook de doelen uit het regeerakkoord. Mijn verbazing is groot dat dit niet wat meer op elkaar wordt gelegd. De politiek die zich actiever uitspreekt over de agenda en partners meeneemt, dat missen we nog. Als die agenda’s meer op elkaar aansluiten wordt het resultaat krachtiger.’

Wat wil je vanuit de SDG 1 Alliantie hierin betekenen?

‘Om armoede in Nederland te halveren, is samenwerking met de andere SDG Allianties heel belangrijk. Die kansen worden nu verkend, maar er zit nog veel meer in. Neem SDG 11, duurzame steden, bijvoorbeeld. Armoede concentreert zich het sterkst in de grote gemeenten. Als deze steden samen optrekken en kennis uitwisselen, dan is dit doel haalbaar. Het wil niet zeggen dat deze steden niet al veel doen. Utrecht heeft zichzelf een reductiedoelstelling van nul procent armoede opgelegd. Maar het is nog geen samenspel tussen steden. Het is mijn wens als coördinator dat we deze rol vanuit de SDG1 alliantie gaan vervullen in de vorm van een Nationaal Armoedelab, waarin kennis wordt samengebracht en nieuwe initiatieven en oplossingen worden ontwikkeld, die in de vier grote steden inzetbaar zijn.’

Als we jou over een jaar opnieuw spreken, waar hoop je dan dat we staan?

‘Dat de doelstelling om armoede te halveren net zo bekend is en omarmd wordt als de reductiedoelstelling voor CO2. Ook hoop ik dat we in 2020 het Nationaal Armoedelab hebben ingericht, waarin alle kennis en middelen rondom armoede in Nederland samenkomt. En dat we duidelijk weten welke stappen we de komende tien jaar kunnen zetten. Alles in nauwe samenwerking met de andere SDG Allianties. De inzichten worden vervolgens uitgewisseld met andere steden en met de rest van Nederland. Hieruit ontstaat een landelijke armoedeagenda voor de periode 2020 tot 2030, die overheid, bedrijfsleven en maatschappij samen realiseren.’

Over Marjolijn van Gerven

Vanuit Het Transformatiebureau doet Marjolijn van Gerven onderzoek naar stedelijke armoede in Nederland. Ook geeft zij lezingen, workshops en trainingen. Vanuit haar stichting RE INVENT Foundation organiseert ze evenementen en dialoogsessies voor kinderen in armoede. Ook initieerde ze Matchmakers in Next Society, een platform om verschillende mensen en disciplines samen te brengen om sociale innovatie te versnellen. En was zij bestuurslid bij het Sint Laurensfonds, een 400 jaar oud, katholiek vermogensfonds ontstaan uit de armenzorg in Rotterdam.