Wie financiert de circulaire economie?

Om de aarde leefbaar te houden zullen we ons energie- en grondstoffenverbruik drastisch moeten veranderen. Ondernemers zijn een belangrijke schakel in deze transitie, omdat zij met slimme en innovatieve oplossingen komen om dit voor elkaar te krijgen. E3 partners ondersteunt ondernemers met duurzame businessmodellen door middel van risicodragende leningen en investeringen.

Als je als ondernemer geld nodig hebt, dan zal je meestal in eerste instantie aankloppen bij de bank. Maar vanwege onzekerheid over de verhouding tussen risico en rendement of door lange, onzekere terugverdientijden van investeringen zijn banken vaak terughoudend. Dan kun je bijvoorbeeld aankloppen bij een van de ongeveer vijftien regionale energiefondsen in Nederland die meer dan een miljard aan risicodragend kapitaal beheren. Juist dat kapitaal is nodig om grote beleggers als banken en pensioenfondsen aan boord te krijgen. Deze investeringen zijn nodig om de omslag naar een duurzamere economie mogelijk te maken.

Investeren met hoog risico

Michel Hendriks is een van de vijf ondernemers achter E3 partners. Met zijn team beheert hij een aantal fondsen, waaronder het Fries klimaatfonds. Met het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) investeerden zij tot nu toe ruim 45 miljoen euro in meer dan 46 schone energieprojecten. Met het Amsterdam Klimaat & Energiefonds investeerde E3 een vergelijkbaar bedrag in meer dan 25 projecten. Banken hebben behoefte aan specialisten zoals E3 partners voor het risicodragende deel van de financiering. Een bank heeft meestal de eerste zekerheden en ontvangt daarom een lager rendement. ‘Als investeerders staan wij met onze poten in de lokale klei en helpen ondernemers om het project van de grond te krijgen. Ook daarna blijven we bijsturen en meedenken over de strategie en bedrijfsvoering. We helpen geregeld mee om de juiste mensen te vinden uit ons netwerk om het team te versterken. Het is niet alleen een lening verstrekken en wachten tot we de rente betaald krijgen. Uiteindelijk moeten de fondsen natuurlijk hun eigen broek ophouden. Voor de tijd en het geld dat we hierin investeren en het hoge risico dat we lopen ontvangen we een hoger rendement’, aldus Hendriks.

Duurzame ondernemers

Van de zonnepanelen op de Johan Cruijff Arena en Thialf tot biomassaprojecten in de Amsterdamse Haven en de Dairy Campus in Leeuwarden. De fondsen van E3 partners investeren niet alleen in energieopwekking, maar ook in innovatieve concepten zoals Happy Whale, dat via een handige app elektrische sloepen verhuurt in Friesland. De aandacht van E3 verschuift steeds meer naar circulaire projecten, zoals de toepassing van een nieuwe afvalscheidingstechniek in de Amsterdamse haven.

Van de tien investeringsaanvragen die E3 partners bekijkt blijft er ongeveer één over. ‘Er zijn veel ondernemers met duurzame, goede ideeën, maar slechts weinigen kunnen die omzetten in een businessplan waarin alle relevante zaken de revue passeren. Om dit te illustreren gebruik ik vaak het getal 1111. Eén punt voor het idee, tien punten voor het prototype, honderd punten voor het ophalen van geld om het prototype in de markt te zetten en duizend punten voor de executie. Veel ondernemers blijven hangen bij één punt’, oordeelt Hendriks.

Risico’s in beeld

Om te bepalen of E3 wel of niet investeert maken ze soms gebruik van standaardmodellen. Dat werkt vrij goed voor bijvoorbeeld zonne-energieprojecten, maar eigenlijk is het meestal maatwerk volgens Hendriks. ‘Het begint bij het vertrouwen in de ondernemer. Die moet relevante ervaring hebben en zelf voor een significant deel investeren in het project. Vervolgens proberen wij zoveel mogelijk risico’s te beperken. Bijvoorbeeld met de subsidie Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+). Wij kijken echter steeds vaker ook naar niet-gesubsidieerde projecten. In dat geval moeten de risico’s van de hele keten goed in beeld zijn. Waar mogelijk proberen wij langetermijnafspraken te maken met leveranciers en afnemers van het project. Een ander belangrijk aspect is het maken van goede afspraken met de andere financiers. Wij zijn meestal “achtergesteld” ten opzichte van andere schuldeisers, maar willen wel zogenaamde “instaprechten” hebben als er iets niet goed gaat. Omdat banken vaak een eerste zekerheid hebben moeten zij daarmee instemmen. Sommige banken werken daar goed in mee, sommigen minder goed’, aldus Hendriks.

Financieren van de transitie

Transities verlopen voor een groot deel top-down vanuit de overheid. Hendriks kijkt enigszins argwanend naar de recente gesprekken aan de Klimaattafels. ‘Grote bedrijven hebben met zo’n transitie een en ander te verliezen. De invloed van dat soort multinationals is vaak groter dan wij als gewone burgers weten, is mijn indruk. Ik denk dat het probleem van de opwarming dermate groot is, dat de overheid minder moet polderen, zij zullen nu echt directief te werk moeten gaan met bijvoorbeeld een belasting op CO2-uitstoot. Gelukkig heeft de rechter in de Urgenda-zaak besloten dat Nederland echt een tandje bij moet zetten.’
Hoe financier je dat soort veranderingen? ‘Ik denk dat je binnen een strak kader met bijvoorbeeld die CO2-belastingen en goede SDE+-subsidies zoveel mogelijk aan de markt moet overlaten. In Duitsland is bewezen dat zowel de ondernemers als de financiers het vervolgens oppakken. Risicokapitaal speelt daarin een belangrijke rol. Vanwege het jonge karakter van de sector is iedereen nog aan het leren. Voor banken zijn daarom de risico’s vaak niet helemaal te overzien. Risicodragend kapitaal vormt het smeermiddel tussen de ondernemers en de bankiers’, vat Hendriks samen.

Vastgoed

De energie- en de warmtetransitie biedt veel kansen voor ondernemers en investeerders. Dit geldt zowel voor partijen die zich richten op nieuwe technologieën, als partijen die bestaande technologieën toepassen. ‘De warmtetransitie is complex en nog een grote uitdaging voor ons. Het transformeren van een land dat volledig gebaseerd is op fossiele brandstoffen naar een land dat alleen duurzame energiebronnen gebruikt, moet je niet onderschatten. Het gaat verder dan windmolens neerzetten of zonnepanelen plaatsen. Het is een wisselwerking tussen politiek, ondernemers, bevolking en financiers’, zegt Hendriks.

De warmtetransitie vormt wel een van de speerpunten voor E3 partners, bijvoorbeeld door het verduurzamen van vastgoed. ‘Voor de financiering kunnen ondernemers bij ons aankloppen. In een van onze projecten kopen wij warmtecontracten van grote panden over die nu verwarmd worden door CV-ketels. We maken vervolgens de afspraak dat de ketels binnen twee jaar vervangen worden door bijvoorbeeld duurzame warmtepompen. Het zijn nog geen gigantische projecten, maar wel een begin. Uiteindelijk moeten we allemaal over naar alternatieven voor fossiele brandstoffen. Je kunt wachten met het aanschaffen van zonnepanelen of een warmtepomp, want het wordt inderdaad steeds goedkoper. Maar als dat je instelling is, dan kun je blijven wachten. Als investeerder stappen we niet in een project dat niet uitkomt, maar als er een prima rendement te verwachten is en de onderneming draagt bij aan een duurzamere wereld, dan doen we het: goed is goed genoeg’, zegt Hendriks stellig.

Places of Hope

Het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) heeft zich verbonden aan de tentoonstelling Places of Hope. Dat is een tentoonstelling en een serie activiteiten over hoe we samen de toekomst van Nederland vormgeven. Dit alles onder het motto 'Zin in de toekomst!' Bezoekers worden meegenomen naar bijzondere plekken en maken kennis met tientallen inspirerende mensen die met hun projecten hoop en inspiratie bieden voor een duurzame toekomst. De tentoonstelling is nog tot 25 november te zien in Leeuwarden.

Meer informatie

In Nederland zijn er ongeveer vijftien regionale energiefondsen actief die meer dan een miljard aan risicodragend kapitaal beheren. Lees hier meer over de website van publieke energiefondsen.

Wilt u meer weten over financieringsregelingen voor ondernemers? De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) streeft naar een sterke positie van ondernemers in Nederland. RVO voert de subsidies en financieringsregelingen uit. Op de website van RVO staat een overzicht van de seedfondsen per sector.

In 2019 wordt Invest-NL opgericht, met Wouter Bos, oud-minister van Financiën, als eerste bestuursvoorzitter. Het Nederlands Investerings Agentschap (NIA)zal opgaan in Invest-NL dat de instelling van het Rijk wordt die lokale en regionale overheden, publiek-private samenwerkingen en ondernemingen helpt bij toegang tot financiering.

Circle Economy doet onderzoek naar de financiering van de circulaire economie. Zij brachten een aantal interessante rapporten uit over dit onderwerp zoals:

• Creëer een financierbaar circulair bedrijfsmodel in tien stappen
• Master circular business with the value hill
• Six guidelines to empower financial decision making in the circular economy

Lees meer over dit onderwerp via de website van Circle Economy.