Mission Reuse: van wegwerpcultuur naar écht herbruikbare oplossingen

Je koffie koop je in een beker die je na gebruik inlevert en de bakjes waarin jouw maaltijd thuisbezorgd wordt belanden na gebruik niet in de afvalbak, maar gaan terug naar het bezorgrestaurant. Dat is in een notendop het ideaal van Mission Reuse, een transitieprogramma gericht op het normaliseren en standaardiseren van hergebruik van verpakkingsmateriaal.

‘Vooralsnog is recyclen de dominante stroom binnen verpakkingenland,’ zegt Jelmer Vierstra. Hij is namens Stichting Natuur & Milieu een van de initiatiefnemers van Mission Reuse. ‘Die gedachte is oké, maar inmiddels weten we: je kunt nog veel efficiënter met grondstoffen omgaan en zorgen dat je niet hóéft te recyclen. Dat is beter voor het milieu en past binnen het streven naar een circulaire economie.’

Voorkomen is beter dan genezen

Ter illustratie: er worden jaarlijks drie miljard wegwerpbekers van ons kopje koffie-to-go na eenmalig gebruik weggegooid die, ook als ze van papier zijn, altijd een plastic laagje bevatten om ze waterdicht te krijgen. In het pre-corona tijdperk belandden op jaarbasis al 1,7 miljard maaltijdbakjes in de prullenbak, in het afgelopen jaar is dat aantal minimaal verdrievoudigd. Uit diverse onderzoeken blijkt dat we onze plastic afvalberg al met 30 procent kunnen verkleinen als we producten zoals hierboven genoemd gaan hergebruiken.

‘Onderzoek van de Ellen MacArthur Foundation laat zien dat twintig tot vijftig procent van de wegwerpverpakkingen geschikt is voor hergebruik. Hergebruik van verpakkingsmateriaal blijkt een kansrijke oplossing voor deze en andere producten, waarvan de grondstoffen moeilijk te recyclen zijn,’ aldus Vierstra. Te denken valt aan plastic drinkflesjes, luiers en incontinentiemateriaal, transportverpakkingen en de dozen waarin we massaal onze online gekochte goederen ontvangen.

De drie pijlers van Mission Reuse

Mission Reuse lobbyt voor verandering bij overheden, geeft innovaties in het bedrijfsleven een vliegende start en legt de consument uit waarom hergebruik belangrijk is.

‘Die drie hangen altijd met elkaar samen,’ legt Vierstra uit. ‘De consument is steeds meer bezig met de plasticproblematiek en er gebeurt een hoop op Europees en landelijk niveau. De Single-Use Plastic-richtlijn werd door de Europese Unie opgesteld en moet per 3 juli ook in Nederland doorvertaald zijn. Dit is dus hét moment om met de overheid in gesprek te gaan. Ook het bedrijfsleven zoekt naar herbruikbare alternatieven. Wat we daarin nog veel zien is dat zij wel willen maar eigenlijk een verplichting verwachten vanuit de overheid. Bedrijven zijn bang dat wegwerp nog ‘commercieel beloond’ wordt; als de buurman goedkoper uit is doordat hij geen herbruikbaar alternatief gebruikt is het voor welwillende ondernemers commercieel niet aantrekkelijk dat wél te doen. Alleen de bedrijven aanspreken heeft dus geen zin en tegen de consument zeggen ‘gedraag je anders’ werkt ook niet. De overheden ten slotte, veranderen pas het beleid op het moment dat kiezers en bedrijven zeggen: dit is wat we willen. Vandaar dat we ze alle drie blijven prikkelen om gedragsverandering tot stand te brengen.’

Utrecht hoofdstad van hergebruik

Mission Reuse is vorig jaar opgericht met de intentie te starten met kleinschalige pilots binnen de gemeente Utrecht. Deze stad is benoemd tot hoofdstad van hergebruik, omdat lukraak door het hele land testen weinig zin heeft. De pech van afgelopen jaar was echter dat er minder pilots konden starten, doordat de horeca – een belangrijke doelgroep – maanden gesloten was.

‘Komend jaar gaan we met hele ketens testen,’ vervolgt Vierstra. ‘Een van de pilots is gericht op de thuisbezorgd-branche, een van de meest ingewikkelde als het om hergebruik gaat. Je kunt namelijk niet van iedere individuele ondernemer verwachten dat hij een logistiek systeem voor inzameling, wassen en hergebruik van verpakkingsmateriaal organiseert. In Utrecht zitten die zaakjes heel geconcentreerd bij elkaar, dus starten we een pilot met het collectief. Wij vragen de ondernemer een bepaald type verpakking te gebruiken. Wij denken na over een inzamelsysteem op een centrale plek en het schoonspoelen. Voor dit project is een subsidie aangevraagd en ik denk dat we kansrijk zijn.’

Statiegeld op je koffiebeker

Een ander voorbeeld, op iets grotere schaal, zijn de gesprekken die Mission Reuse voert met bedrijven die met statiegeld aan de slag willen. ‘Dat is op zich geen nieuw systeem, maar vanwege de Single-Use Plastic-richtlijn zijn er meer grote partijen die op deze manier werken aan inzameling van flesjes en blikjes. Dat is een enorme retour-logistieke uitdaging die doorgevoerd moet zijn per 1 januari 2023. Wij denken dat de inzameling van koffiebekers voor hergebruik hier op mee kan liften. Hier liggen kansen: door bijvoorbeeld statiegeld te heffen op een koffiebeker en bij inlevering de consument de keuze te bieden om het statiegeld te laten storten als tegoed op zijn of haar bankpas, of om het aan een goed doel te schenken. Achter de schermen lift je mee op het retoursysteem van de flesjes en blikjes; alles wordt collectief verzameld en naar een industriële wasstraat gebracht en komt via de normale aanvoerstroom weer terug.’

Concretere doelstellingen

Met dit soort pilots wil Mission Reuse de kansen van hergebruik onderzoeken. ‘Maar wil je écht slagen, dan moet je op beleidsniveau naast recycle- ook reductiedoelstellingen toevoegen aan de Single-Use Plastic-richtlijn.’

Daarnaast ziet de club graag een aanpak per sector, omdat kansen en barrières voor hergebruiksystemen verschillen per omgeving. Onderdeel daarvan is ook een verbod op wegwerp binnen bepaalde sectoren en het verplicht stellen van een herbruikbaar alternatief bij horecabedrijven. Ten slotte zijn ondersteunende maatregelen nodig zoals financiering van onderzoek en ontwikkeling van innovatieve projecten en een monitoringssysteem. Vierstra: ‘Het nadeel van veel Europese wetgeving is dat ze redelijk wat ruimte laat voor lidstaten om er een eigen draai aan te geven. Het resultaat is dat het bedrijfsleven zich houdt aan de wet maar nog niet helemaal nadenkt over het idee achter de wet en het maatschappelijke probleem dat daarbij hoort. Dáárover willen wij met de politiek in gesprek. Niet een op een overnemen wat Brussel zegt maar het hier en daar wat beter doen. Dat is de lobby die wij voeren.’