Voor de energietransitie zijn steeds meer kritieke grondstoffen ? , hoofdzakelijk mineralen en metalen, nodig. Op dit moment zijn we hiervoor grotendeels afhankelijk van landen buiten Europa. Het doel van de nationale grondstoffenstrategie is om de leveringszekerheid op de middellange termijn te vergroten en de strategische afhankelijkheid van Nederland te verminderen.
Joris Bouwens, Sustainable Industries Team Lead bij advies- en onderzoeksbureau Metabolic, vertelt over de kansen van de grondstoffenstrategie, en hoe deze past binnen andere Europese en nationale (circulaire) maatregelen en beleid.
Toenemende vraag naar kritieke materialen
‘De nationale grondstoffenstrategie gaat over kritieke materialen, voornamelijk metalen, die een belangrijke rol spelen in een aantal snelgroeiende industrieën die fundamenteel zijn voor de transitie naar een circulaire economie.’ Vooral de productie van technologieën voor hernieuwbare energie zorgt voor een toenemende vraag aan kritieke grondstoffen, maar ze zijn ook noodzakelijk voor de ontwikkeling van digitale technologieën, technologieën voor de zorg en materieel voor defensie. Als we niet met alternatieven komen of ervoor zorgen dat we minder van dergelijke grondstoffen nodig hebben, kan dat problematisch zijn voor de transitie naar een circulaire economie, en meer specifiek de energietransitie.
‘Omdat steeds meer huishoudens van het gas af gaan, neemt de elektriciteitsvraag toe. Voor het elektrificeren van onze energievoorziening moeten we meer kabels leggen, daardoor stijgt de vraag naar koper aanzienlijk. Andere metalen, zoals lithium en neodymium, zijn op dit moment onmisbaar voor onder andere de productie van elektronica, windturbines en elektrische auto’s. Het overgrote deel van de markt van die metalen is in handen van China. Daar worden niet alleen op grote schaal metalen gewonnen, het land is ook leidend in de verwerking ervan.’ Zelfs kritische materialen uit bijvoorbeeld Australië worden in China geraffineerd. Met andere woorden: dat land bepaalt de beschikbaarheid. Op dezelfde manier komt kobalt hoofdzakelijk uit de Democratische Republiek Congo. ‘Dat gebruiken we nu voornamelijk in de batterijen voor elektrische auto’s, maar gaan we ook in toenemende mate nodig hebben voor buffercapaciteit, ofwel de opslag van zonne- en windenergie, op ons elektriciteitsnetwerk.
'De grondstoffenstrategie laat zien wat de Nederlandse markt kan doen binnen de Europese context om enerzijds de vraag naar kritieke materialen te verminderen, en anderzijds te zorgen voor meer onafhankelijkheid in het verkrijgen ervan.'
Op weg naar 2050 zijn verschillende scenario’s in de energietransitie mogelijk. Zo kan de transitie regionaal, nationaal, Europees of op nog grotere schaal worden benaderd. ‘Qua verwachte materiaalvraag voor de productie van duurzame opwek-, transport- en opslagtechnologieën heeft Nederland in elk van die scenario’s een aanzienlijk – zelfs disproportioneel - deel van de huidige wereldproductie aan kritieke grondstoffen nodig.’ (Zo groeit de jaarlijkse lithiumvraag voor de Nederlandse energietransitie naar gemiddeld 12-15% van de huidige wereldwijde productie in 2040-2050. Voor neodymium, dysprosium, praseodymium, iridium, kobalt en platina neemt de vraag toe tot ruim boven de 5% van de mondiale productie. Dit is significant meer dan het Nederlandse aandeel van het wereldwijd BNP (1,0%), finaal energieverbruik (0,5%) of aantal inwoners (0,2%) Bron.) Dat geldt ook voor andere landen, wat betekent dat er op termijn veel te weinig van die grondstoffen beschikbaar zullen zijn. ‘De grondstoffenstrategie laat zien wat de Nederlandse markt kan doen binnen de Europese context om enerzijds de vraag naar kritieke materialen te verminderen, en anderzijds te zorgen voor meer onafhankelijkheid in het verkrijgen ervan.’
Strategieën voor minder grondstofverbruik
Uit het onderzoek waar Metabolic aan meewerkte kwamen daarvoor vier circulaire strategieën naar voren. ‘Om te beginnen moeten we nadenken over het verminderen van het verbruik, of in elk geval het beperken van de toename daarvan. De deeleconomie is daar een mogelijk antwoord op. Koppelen we de transitie naar elektrisch vervoer bijvoorbeeld aan het overstappen op deelauto’s, dan hebben we minder auto’s nodig.’ De tweede strategie is substitutie van grondstoffen. ‘Daarbij kun je denken aan het ontwerpen van een windmolen die op dezelfde manier werkt, maar waarvoor minder kritieke metalen nodig zijn.’
De derde strategie zet in op levensduurverlenging, waardoor de vraag naar nieuwe grondstoffen vertraagt. ‘Door een circulair ontwerp of hergebruik zouden we windmolens langer in gebruik kunnen houden. Nog een voorbeeld is het grootschalig inzetten van oude auto-accu’s voor het creëren van buffercapaciteit op het elektriciteitsnetwerk.’
Tot slot: hoogwaardige terugwinning van materialen. ‘Op dat gebied is nog veel innovatie mogelijk. Zo zit er in consumentenelektronica als mobiele telefoons een schat aan kritieke materialen, die we er nog onvoldoende op een efficiënte manier uit kunnen halen om ze opnieuw te gebruiken.’ Inzetten op één van de genoemde strategieën is niet voldoende, merkt Bouwens op. ‘Om echt verschil te maken, is een combinatie nodig.’
Om te beginnen moeten we nadenken over het verminderen van het verbruik, of in elk geval het beperken van de toename daarvan. De deeleconomie is daar een mogelijk antwoord op.
Joris Bouwens, Sustainable Industries Team Lead bij advies- en onderzoeksbureau Metabolic
Nederland en Europa
In maart presenteerde de Europese Commissie de Critical Raw Materials Act, een plan om op Europees niveau de beschikbaarheid van kritieke grondstoffen veilig te stellen en de risico’s van strategische afhankelijkheid daarvoor van onder andere China te beperken. Hierin staat onder andere dat de lidstaten van de EU vóór 2030 tenminste 10 procent van de gebruikte kritieke grondstoffen uit Europese bodem moet halen, en 40 procent van de gebruikte metalen binnen Europa moet raffineren. ‘De nationale grondstoffenstrategie kun je zien als antwoord daarop, bedoeld om het Nederlandse perspectief te schetsen en specifiek voor Nederland toepasbare maatregelen te introduceren.
Ook in het Nationaal Plan Circulaire Economie (NPCE) is leveringszekerheid van grondstoffen een belangrijke pijler. Hoe verhoudt de grondstoffenstrategie zich tot dat plan? ‘Het NPCE is een uitgebreid plan dat breed inzet op het circulair maken van de Nederlandse economie, met onder andere concrete beleidsmaatregelen. Ook de kritieke grondstoffen komen daarin aan bod. De grondstoffenstrategie sluit daarbij aan, maar gaat veel specifieker in op het waarborgen van de leveringszekerheid van de kritieke metalen die zo belangrijk zijn voor onder andere mobiliteit, energie en elektronica.’
Waar de Critical Raw Materials Act naast de energietransitie heel duidelijk ingaat op strategische geopolitieke kwesties en bijvoorbeeld defensie expliciet noemt, kijkt de nationale grondstoffenstrategie breder naar de economie. Onder andere op het gebied van kunststoffen, bouw, maakindustrie, biomassa en voedsel, en consumptiegoederen als elektronica, meubels en textiel.
Joris Bouwens, Sustainable Industries Team Lead bij advies- en onderzoeksbureau Metabolic
Bewustzijn vergroten, handelingsperspectief bieden
Beleidsmakers hebben al een beeld van wat de risico’s zijn, denkt Bouwens, maar in de markt zelf – waar de vraag naar kritieke grondstoffen zo groot is en in de toekomst mogelijk problemen oplevert - is nog ruimte voor het vergroten van het bewustzijn en de daaropvolgende daadkracht. Daar kan de nationale grondstoffenstrategie voor een kantelpunt zorgen.
‘Covid en de oorlog tussen Rusland en Oekraïne hebben heel duidelijk gemaakt hoe kwetsbaar onze toeleveringsketens kunnen zijn. Kritieke materialen vormen daarin misschien wel het grootste risico, omdat zoveel sectoren in Nederland en vooral ook onze duurzaamheidsambities daar op dit moment volledig afhankelijk van zijn. De grondstoffenstrategie biedt bedrijven en ondernemers handelingsperspectief (zie highlight) op het gebied van kritieke grondstoffen en stimuleert daarmee de markt om nu echt in beweging te gaan komen.’
Het kabinet zet in op vijf handelingsperspectieven om de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen te vergroten: 1) circulariteit en innovatie, 2) duurzame Europese mijnbouw en raffinage, 3) diversificatie, 4) verduurzaming van internationale ketens en 5) kennisopbouw en monitoring. Bron
