De circulaire ambities van de Nederlandse overheid zijn groot: in 2050 moet de Nederlandse economie volledig circulair zijn. Deze ambities omzetten van papier naar praktijk met alle partijen die daarvoor nodig zijn, is een flinke opgave. Daarom is het nodig om de uitvoering van de circulaire economie te versnellen. In de regio Amsterdam wordt door de Amsterdam Economic Board al vijf jaar gewerkt aan een overgang naar een circulaire economie. Met succes. In de publicatie ‘De kracht van netwerksturing - Tien bouwstenen voor een slimme, groene en gezonde Metropool Amsterdam’ deelt Jacqueline Cramer, lid van de Amsterdam Economic Board, de successen. Netwerksturing is hierbij het sleutelwoord.

Nederland heeft nog een lange weg te gaan voordat de ambitie om volledig circulair te zijn wordt waargemaakt. Op dit moment heeft de aanpak van klimaatverandering vaak prioriteit. Maar gelukkig hoor je steeds vaker dat deze aanpak hand in hand zou moeten gaan met de transitie naar een circulaire economie. Circulaire producten en diensten kunnen tenslotte enorme reducties in broeikasgassen opleveren en onze overconsumptie en schaarste van grondstoffen terugdringen. En zo dus ook bijdragen aan de aanpak van klimaatverandering. De Nederlandse overheid heeft hierin een cruciale rol, door met krachtig beleid en gerichte maatregelen te komen. Maar de gezamenlijke inzet van bedrijfsleven, lokale overheid, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties is onmisbaar voor de uitvoering van het beleid.

Netwerksturing kan hierin versnelling brengen. ‘Netwerksturing is geen informele ‘we-kijken-wel-hoe-het-loopt’-samenwerking. Het is een geformaliseerde structuur waarin iedereen een vooraf afgesproken — en later preciezer ingevulde en soms eventueel bijgestelde — rol vervult die bijdraagt aan het eindresultaat’, aldus Jacqueline Cramer.

Tien bouwstenen

In de publicatie ‘De kracht van netwerksturing - Tien bouwstenen voor een slimme, groene en gezonde Metropool Amsterdam’ komen tien bouwstenen aan bod die houvast geven bij de uitvoering van netwerksturing. De bouwstenen zijn gebaseerd op wetenschappelijke inzichten en ervaring met transitie-initiatieven.

Volgens de Amsterdam Economic Board zijn de bouwstenen bruikbaar voor allerlei soorten transities: voor grote landelijke en regionale initiatieven zoals het initiatief Lower Energy Acceleration Program (LEAP) waarbij partners werken aan de verduurzaming van dataservers, voor het vormen van een ecosysteem voor emissievrije stadslogistiek (Green Deal ZES) en voor bijvoorbeeld buurten die hun wijk willen vergroenen of energiezuiniger willen maken.

Netwerksturing in de praktijk

Een goed voorbeeld van wat netwerksturing kan betekenen is te vinden in de matrassenketen. Het recyclen van matrassen kwam tot voor kort in Nederland maar slecht van de grond. Dit had vooral te maken met de kosten: er zat een groot kostenverschil tussen matrassen verbranden en hoogwaardig recyclen. Niemand wilde de rekening voor een circulair matras betalen.

Jacqueline Cramer nam namens de Amsterdam Economic Board het initiatief om alle partijen in de matrassenketen bijeen te brengen. De conclusie: er moest een vrijwillige producentenverantwoordelijkheid komen. Cramer trad daarbij op als een ‘transitiemakelaar’. Ze kreeg de neuzen dezelfde kant op, en zorgde samen met een tweede makelaar dat de producentenverantwoordelijkheid er wél kwam. Het resultaat? De afspraak dat over vier jaar, in 2025, zestig procent van de matrassen wordt gerecycled en in 2028 maar liefst vijfenzeventig procent.

‘De matrasrecycling was een doorbraak. Door de keten te organiseren, bleek de bestaande patstelling doorbroken te kunnen worden. Er was wel bereidheid om te veranderen, maar iedereen keek naar elkaar en niemand waagde de eerste stap’, vertelt Cramer.

Het voorbeeld van de matrassenketen staat niet op zichzelf. Het geldt voor veel circulaire initiatieven die in een netwerk van partijen tot stand moeten komen. Een circulair initiatief is niet in één keer perfect, maar elke stap opent wel de deur naar volgende grote stappen.

Gelijkwaardige partners

Door sturing vanuit de overheid te verbinden met netwerksturing ontstaat er een grotere slagkracht. De overheid is in zo’n situatie niet langer de beleidsbepaler op afstand, maar een van de partners in het netwerk. Dat is nodig omdat de huidige rolverdeling niet volstaat. Bijvoorbeeld doordat de markt belang heeft bij het in stand houden van de huidige situatie of omdat ze — als ze wél wil veranderen — overheden, onderzoekers en burgers nodig heeft. Of doordat iets dat in het parlement is afgesproken, in de praktijk niet altijd wordt nageleefd of uitvoerbaar blijkt. ‘Met een netwerk zorg je voor structuur, waardoor innovaties sneller en beter van de grond komen. En als zo’n innovatie in de praktijk nuttig blijkt te zijn, dan haken er ook steeds meer partijen aan. Dan gaat het balletje rollen,’ vertelt Cramer.

Over Jacqueline Cramer

Jacqueline Cramer, een van de experts van Duurzaamheid.nl, is ruim veertig jaar werkzaam op het milieuterrein binnen het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, de politiek en de universiteit. Ze is strategisch adviseur bij het Utrecht Sustainability Institute (USI) en hoogleraar duurzaam innoveren aan de Universiteit Utrecht. Ook is ze ambassadeur ‘Circulaire Economie’ bij de Economic Board Amsterdam. In het Engelstalige boek ‘How Network Governance Powers the Circular Economy’ laat Cramer zien hoe netwerksturing de circulaire economie kan versnellen. De (verkorte) Nederlandse vertaling van het boek kun je hier lezen.