'Het zit in ons DNA om zuinig met grondstoffen om te springen'

In 2017 hebben meer dan driehonderd partijen het Grondstoffenakkoord ondertekend. De Rijksoverheid heeft samen met de ondertekenaars van dit akkoord vijf zogenaamde transitieagenda’s opgesteld. In zo’n agenda staat welke stappen de betreffende sector moet zetten om in 2050 circulair te zijn. Een van de agenda’s is de Transitieagenda Maakindustrie. Vijf jaar na het opstellen van de agenda, blikt Fried Kaanen terug en vooruit. Hij is voorzitter van het Transitieteam Circulaire Economie, Team Maakindustrie (CETAM).

Wat Kaanen heeft met duurzaamheid? ‘Ik groeide op in het Brabantse dorp Maashees, zoals de naam al zegt gelegen aan de Maas. Toen ik jong was mocht ik van mijn moeder niet in deze rivier zwemmen. Het water was vervuild: er dreven dode vissen en als het waaide zag je vieze schuimwolken ontstaan.’ Het deed de jonge Kaanen beseffen hoe belangrijk het is om zuinig met je omgeving om te springen. ‘Inmiddels is de Maas een rivier waar weer volop wordt gezwommen en gevist. Dit voorbeeld bewijst dat er dingen kunnen veranderen als we ervoor willen gaan.’ Nu hij wat ouder is merkt hij dat duurzaamheid een steeds grotere rol in zijn leven speelt. ‘Het blijft bijzonder dat alle herinneringen uit mijn jongere jaren met betrekking tot duurzaamheid zo goed zijn blijven hangen.’

Lokaal betrokken

Kaanen heeft, naast zijn functies als voorzitter van het Transitieteam en voorzitter van Koninklijke Metaalunie, al twintig jaar een onderneming in de metaalindustrie: Bosch Scharnieren. ‘Ik had er jaren geleden ook voor kunnen kiezen om met mijn bedrijf te verhuizen naar een ander land. Maar waarom zou ik als het ook in ons eigen land kan. Omdat het daar goedkopere kan?’

Kaanen denkt dat die lokale betrokkenheid de kracht is van veel Nederlandse maakbedrijven. ‘Het zit in ons DNA om zuinig met grondstoffen en materiaal om te springen. Juist omdat we hier geworteld zijn, zijn we betrokken bij onze omgeving en vervuilen we die zo min mogelijk.’ Toch denkt Kaanen dat er nog genoeg stappen kunnen worden gezet binnen de maakindustrie en juist díe stappen zijn ook vastgelegd in de agenda circulaire maakindustrie. ‘Vaak ben je als toeleverancier een klein schakeltje in een keten. Je levert aan een producent, de klant ziet het eindproduct. Als tussenschakel heb je er niet veel aan om op je website te zetten dat je maatschappelijk verantwoord onderneemt, je afnemers hebben daar geen interesse in. Tenzij zij een duurzaam eindproduct verkopen. Daarom is onze boodschap ook: laat die fabrikant van het eindproduct de kartrekker zijn en eisen stellen aan de bedrijven die onderdelen en halffabricaten leveren. Zo krijg je de hele keten in beweging.’

Aandacht voor klimaat toegenomen

Wat is er, sinds de vaststelling van de transitieagenda vijf jaar geleden, veranderd binnen de maakindustrie? ‘Wat je de afgelopen jaren sectorbreed hebt gezien, is dat de aandacht voor het klimaat en circulariteit is toegenomen.’ Toch is de urgentie nog niet tot iedereen doorgedrongen, merkt Kaanen. ‘Ik denk dat veel mkb-ondernemers zich hier minder druk om maken. Het is ook lastig om de ernst van het probleem in te zien als je er – voor je gevoel – zo ver van afstaat. Vaak willen ondernemers wel iets doen, maar weten ze niet zo goed hoe ze kunnen bijdragen. De dagelijkse werkzaamheden gaan dan voor. Daarom hebben we in de agenda ook de thema’s 'faciliteren van circulaire businessmodellen' en 'circulair inkopen' opgenomen.

Kaanen ziet ook dat het soms schuurt tussen overheid en ondernemers. ‘Die ondernemers leveren in heel Europa en het is voor hun concurrentiepositie belangrijk aan te haken bij Europese wetgeving. Terwijl de Nederlandse overheid op het vlak van duurzaamheid graag een koploperspositie wil innemen.’ Kaanen denkt dat dat een mooie ambitie is, maar dat ondernemers aangehaakt houden minstens zo belangrijk is. ‘Als je te ver voor de troepen uitloopt, raak je ze kwijt. Het blijven betrekken van ondernemers en luisteren naar wat er leeft binnen de industrie, is essentieel om de duurzaamheidsplannen te laten slagen.’

Circulariteit begint bij het ontwerp

Kaanen ziet dat er steeds bewuster wordt nagedacht over het ontwerp van producten. Het is een van de speerpunten in de transitieagenda: circulair ontwerpen. ‘Kijk naar alle windmolenparken die nu worden gebouwd. In windmolens zitten kostbare en daarmee ook zeldzame materialen, omdat de generator onder alle omstandigheden moet werken. Je kunt na 25 jaar de hele windmolen omsmelten, maar daarmee spring je niet zuinig om met alle materialen. Sommige onderdelen kun je hergebruiken of recyclen. Hier begint duurzaamheid dus bij een goed ontwerp. Hoe bouw je een windmolen als een ‘lego-bouwwerk’ op, zodat je alle elementen en materialen uit de windmolen straks een tweede leven kunt geven?’

Toekomst

Kaanen kijkt met een positieve blik naar de toekomst. ‘Ik heb vertrouwen in de vindingrijkheid van de mens, het is tot nu toe altijd gelukt om een oplossing te vinden.’ Door duurzaamheid niet langer in het achterhoofd te houden, maar ‘op het voorhoofd te plakken’, gelooft hij dat de maakindustrie een transformatie kan doormaken. ‘Ik denk dat we al heel ver zijn qua bewustwording, nu is het tijd voor actie.

Voor ons als transitieteam is het belangrijk om circulariteit geen modewoord te laten worden, iets wat weer vervliegt, maar het concreet te maken voor onze ondernemers. Daarom stellen we onze plannen ook elke paar jaar bij, zodat we aan blijven haken op de actualiteit. Want als er iets belangrijk is om de maakindustrie te verduurzamen, dan is het wel om iedereen betrokken te houden!’