Gelukkiger worden door minder te willen

Individu versus maatschappij

Davidson legt uit dat we in de moderne tijd, sinds de Verlichting, steeds meer bezig zijn met persoonlijke identiteit. Die identiteit ontlenen we aan wat we consumeren. We tonen anderen ermee wie we zijn. Wat we een beetje uit het oog verloren zijn, stelt hij, is de waarde van zaken die ons als individu overstijgen. Terwijl voor individuen de prikkel om positionele goederen na te jagen sterk is, levert dit voor de samenleving als geheel niet meer geluk of welvaart op, maar juist meer irrationeel en verspillend gedrag. Het probleem met positionele consumptie is dat het een zero-sum-game is. Als één iemand hoger op de sociale ladder klimt, moet iemand anders een trede naar beneden. Vandaar dat iemand met een salarisverhoging wel degelijk gelukkiger kan worden. Maar het maakt ons als land over het algemeen niet gelukkiger.

En jij bent misschien even heel gelukkig met je aankoop van je nieuwe iPhone, maar zodra je buurman een nieuwere heeft stijgt hij op de sociale ladder, en zul jij een trede naar beneden moeten. Misschien hoeven we niet zo nodig op de hoogste trede te zitten, zoals de allerrijksten op deze wereld, maar we willen in ieder geval niet onder doen voor de mensen waarmee we ons vergelijken.

Bewust worden

Hoe kunnen we dan wel gelukkiger worden? Allereerst door ons bewust te worden van onze positionele consumptie. Als we inzien welk onzinnig spel we aan het spelen zijn, waar wij niet gelukkiger van worden, maar wat wel schadelijk is voor het milieu, dan verdampt die behoefte misschien een beetje, hoopt Davidson. ‘En dan kunnen we ons richten op andere zaken in het leven. Zaken waarvan we wel gelukkiger worden zonder dat anderen daarvan minder gelukkig worden, zoals goede relaties, vriendschap en zingeving.’

Persoonlijke ik overstijgen

Ieder mens heeft de fundamentele behoefte een zinvol leven te leiden. Daarvoor hoef je overigens niet meteen een religieus perspectief in te nemen. Voor de meeste mensen bieden bijvoorbeeld familie en tradities de gewenste houvast. En je kunt voldoening halen uit je werk, het steunen van de lokale sportvereniging of een natuurorganisatie.

Dit klinkt tegenstrijdig in een tijd dat de kerken leeglopen en de voetbalclub een chronisch tekort aan vrijwilligers heeft. Davidson: ‘We hebben niet meer zo scherp voor ogen wat ons gelukkig maakt. Maar als wij aan het eind van ons leven terugblikken, zal onze tevredenheid over ons leven niet worden bepaald door het aantal versies van de iPhone dat wij hebben gehad of hoe ver onze vliegreizen ons hebben gebracht’, stelt Davidson. ‘Dan wordt onze tevredenheid bepaald door of wij van betekenis hebben kunnen zijn voor wat wij ten diepste waardevol vinden, zoals onze familie, vrienden, de natuur, of wat dan ook.’

Onbegrensde verlangens

Verlangens beteugelen. In die woorden zitten twee inzichten, legt Davidson uit. Ten eerste dat je geluk zowel afhangt van wat je hebt als van wat je verlangt. En ten tweede dat het makkelijker is om je verlangens te beteugelen dan met meer geld je verlangens te bevredigen. Want, zoals Epicurus ook stelde, verlangens zijn onbegrensd. Er is geen limiet aan wat wij kunnen willen. Hebben Jeff Bezos en Elon Musk genoeg miljarden? Aan hun gedrag te zien blijkbaar nog niet.

Het is natuurlijk makkelijk te praten over het beteugelen van je verlangens als je je geen zorgen hoeft te maken om een dak boven je hoofd, je energierekening en voldoende eten op tafel. Maar als Davidson het heeft over de meerwaarde van minderen, dan doelt hij niet op de basisbehoeften. ‘Maar tot onze basisbehoeften behoren geen vliegreizen, grote auto’s en de nieuwste iPhone, ook al willen reclames ons anders doen geloven’ voegt hij toe.

Meerwaarde voor natuur, milieu en planeet

Als wij ons kunnen losmaken van het idee dat onze identiteit wordt bepaald door hoe onze consumptie zich verhoudt tot de consumptie van onze buren, dan zien we ook in dat we eerder gelukkiger zullen worden door onze verlangens te beteugelen dan door rijker te worden. We zullen ons bewuster zijn van wat werkelijk waardevol voor ons is. ‘En dan heb ik het nog niet eens gehad over de meerwaarde voor natuur, milieu en planeet’, voegt Davidson toe.

Is het ook waarschijnlijk dat we Epicurus’ raad ter harte gaan nemen? Volgens het neo-liberalisme is competitie het beste principe voor het inrichten van de maatschappij, maar die competitie bevordert juist individualisme en positionele consumptie, waarschuwt Davidson. ‘Ik hoop daarom dat de komende jaren de slinger weer de andere kant op beweegt. Dat men de leegte van het individualisme gaat inzien en de waarde herontdekt van zaken die het individu overstijgen.’

Marc Davidson gaf een speech over het onderwerp ter ere van het jubileum van Milieu Centraal over de meerwaarde van minderen. Lees hier de complete speech.

Monitor Brede Welvaart

Brede welvaart omvat alles wat mensen van waarde vinden. Naast materiële welvaart gaat het ook om zaken als gezondheid, onderwijs, milieu en leefomgeving, sociale cohesie, persoonlijke ontplooiing en veiligheid. De brede welvaart van een land kan dus afnemen, terwijl de financiële welvaart toeneemt. Hoe het gesteld is met de brede welvaart in ons land wordt gemeten door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in de Monitor Brede Welvaart.