Afval: op dit moment belandt het grootste deel rechtstreeks in de verbrandingsoven. Alleen al het bedrijfsafval dat jaarlijks in Nederland verbrand wordt bedraagt 2.6 megaton. Onnodig en eeuwig zonde, vindt circulaire start-up De Clique uit Utrecht. In het massale afdanken van afval zagen ze een groot probleem mét enorme kansen. Hun missie? Afval weer tot grondstoffen verwerken. Hun doel? Binnen een jaar een half miljoen kilo grondstoffen hergebruiken.
Het Utrechtse bedrijfsleven is geen uitzondering als het gaat om afvalstromen; elke dag wordt er veel eten en andere waardevolle grondstoffen weggegooid, terwijl veel van deze reststromen heel goed kunnen worden hergebruikt. De Clique haalt afval op bij Utrechtse bedrijven en zorgt voor een nieuwe bestemming voor deze kostbare grondstoffen. De ‘resten’ worden door afnemers verwerkt tot en in allerlei producten. Zo wordt op dit moment al sinaasappelolie - afkomstig uit sinaasappelschillen - in handzeep, allesreiniger, lokale bieren en broden verwerkt. Daarnaast houdt De Clique zich bijvoorbeeld bezig met het kweken van oesterzwammen en het ontwikkelen van bioplastics uit koffieprut en compost.
Oprichters Anja Cheriakova, Bas van Abel en Steven Keulemans boekten eerder al successen met BinBang, FairPhone en Fungi Factory. Dat de bundeling van jarenlange ervaring in het starten en opschalen van social enterprises vruchten afwerpt, blijkt nu al. Sinds de oprichting van De Clique in april 2019 doen er al veertig bedrijven mee met dit circulaire initiatief. We spraken met Anja Cheriakova over systeemveranderingen, uitdagingen, overwinningen en ambitieuze groeiplannen.
(Systeem)verandering
De afgelopen zeven jaar dook Cheriakova op verschillende manieren in de afvalwereld. In vorige start-ups hield ze zich voornamelijk met consumentenafval en gemeenten bezig. Daar zag ze veel kansen maar tegelijkertijd ook beperkingen. Al snel besefte ze: het succes van een onderneming hangt sterk samen met het systeem dat erachter zit. Op dit moment is het afvalverwerkingssysteem in Nederland nog steeds voor een groot deel gericht op het verbranden van afval. Voor het behalen van de ambitieuze doelstelling van het kabinet voor een volledig circulair Nederland in 2050 moet het huidige systeem veranderen. De systeemverandering die nodig is om deze circulaire ambities waar te maken, is de inspiratie geweest voor De Clique. Wat is er nodig voor het herwaarderen van afval en hoe moet een nieuw afvalverwerkingssysteem eruitzien?
Uitdagingen en overwinningen
In de transitie naar een nieuw afvalverwerkingssysteem zit ook gelijk de grootste uitdaging; de huidige wet- en regelgeving is nog lang niet altijd gericht op een circulaire economie. Een voorbeeld hiervan: grootschalige wormencompost door bedrijven wordt gezien als het houden van vee. Op de hoeveelheid vee die je in de stad mag houden geldt een beperking, daarom is het voor bedrijven in Nederland die in de stad gevestigd zijn vaak niet mogelijk om gebruik te maken van wormencompost en wordt dit streng gereguleerd.
Er wordt heel veel gepraat over circulariteit maar vervolgens moet er ook ruimte voor worden gemaakt zodat we het daadwerkelijk kunnen gaan doen.
Anja CheriakovaEdgar van Groningen van de StadsWormerij heeft er desondanks lokaal voor gezorgd dat wormencompost ingezet mag worden als voedzame bodemverbeteraar; een concept dat De Clique landelijk hoopt te gaan integreren. Als er binnen de gemeente iemand is die gelooft in een concept blijkt er tóch veel mogelijk te zijn. ‘Dit is heel symbolisch voor wat wij in het groot aan het doen zijn. Het gaat om het stimuleren van natuurlijke processen, dat is namelijk wat er echt nodig is. Er wordt heel veel gepraat over circulariteit maar vervolgens moet er ook ruimte voor worden gemaakt zodat we het daadwerkelijk kunnen gaan doen,’ aldus Cheriakova.
Van lokale initiatieven één ecosysteem maken
Cheriakova vervolgt: ‘Dat het soms lastig is om vergunningen bij de gemeente te krijgen heeft dus alles te maken met hoe de huidige regelgeving is ingedeeld. Als iets als afval bestempeld wordt, heerst er direct het idee dat je er eigenlijk niet veel meer mee kunt doen dan verbranden of vergisten op grote schaal. Aan ons de taak om de gemeente te ondersteunen bij het inrichten en opwaarderen van lokale ecosystemen. Hier bestaat echt een spanningsveld tussen wat we graag willen en wat er soms mogelijk is. Gelukkig is er veel welwillendheid en dat is heel mooi om te zien. Er zijn op dit moment al allerlei succesvolle initiatieven op het gebied van het herwaarderen van afval. Wat wij willen is deze initiatieven samenbrengen, op lokale schaal opschalen en daar één ecosysteem van maken. Dat is echt waar De Clique de grootste toegevoegde waarde levert.’
Waar het huidige systeem op verbranding is gericht, zeggen wij juist: dit is absoluut niet nodig.
Anja CheriakovaKwalitatieve grondstoffen
Met de systeemverandering als het startpunt van De Clique is er vervolgens gekeken naar logistiek en het anders inrichten van processen. Daarbij is een goede afvalscheiding bij de bron als kernpunt genomen. ‘Als grondstoffen kwalitatief goed zijn, heb je al iets heel moois bereikt. Als je dit in grote hoeveelheden en ook nog eens op een groene manier kunt ophalen en distribueren, dan ben je écht goed bezig. Vervolgens kun je onderzoeken welke initiatieven deze grondstoffen als input kunnen gebruiken.’
Elke grondstof wordt naast de Ladder van Lansink gelegd en gerankt op hoogwaardigheid in de volgorde voorkomen, hergebruiken, composteren, vergisten en verbranden. ‘Hoe hoogwaardiger, hoe beter! Waar het huidige systeem op verbranding is gericht, zeggen wij juist: dit is absoluut niet nodig.’
Een lokale hub in elke stad
Op het gebied van schaalbaarheid zijn er grootse plannen; er worden al gesprekken gevoerd met meerdere steden in Nederland. En internationale ambities? Ook die zijn er zeker. ‘Maar’, vervolgt Cheriakova, ‘voor we De Clique breed gaan uitrollen, willen we eerst het concept in Utrecht sterk neerzetten. We moeten echt focussen op één ding eerst heel goed doen.’ Daarbij staat impact maken voorop.
Laten zien dat een systeemverandering wél mogelijk is en bewijs voeren op schaal, dat is de ambitie.
Anja CheriakovaAan een sterke basis in Utrecht wordt hard gewerkt. Het vervolg? In elke stad een lokale hub oprichten waar de grondstoffen naartoe worden gebracht. Alle bedrijven die iets kunnen maken van of met de grondstoffen kunnen zich hier vervolgens aansluiten. Daarnaast zal die locatie ook worden gebruikt als een ontwikkelhub van waaruit samenwerkingen met partners kunnen worden opgezet en opgeschaald, en innovaties kunnen worden gecreëerd. Juist om zichtbaar te maken dat de initiatieven waar De Clique mee bezig is heel goed schaalbaar zijn. ‘Laten zien dat een systeemverandering wél mogelijk is en bewijs voeren op schaal, dat is de ambitie,’ concludeert Cheriakova vastberaden.
Cheriakova roept bedrijven op om - juist in deze tijd waarin veel dingen even stilstaan - te heroverwegen welke toekomst we willen en bewust te kiezen voor een (lokale) omslag naar de circulaire economie. Meer weten over De Clique of jouw (Utrechtse) onderneming aansluiten? Bezoek de website van De Clique.
