Meer duurzaam voedsel vraagt om minder keurmerken

Met de Keurmerkenwijzer helpt Milieu Centraal consumenten en retailers duurzaamheidslogo’s op voedingswaren op waarde te schatten. Wat maakt een keurmerk betrouwbaar, en zorgen keurmerken voor meer duurzamer eten in de schappen?

Duurzamer leven. Het is het innige voornemen voor 2021 van twintig procent van de Nederlanders. Ze willen onder meer vaker voeding met een duurzaam keurmerk kopen. Het vinden van duurzaam geproduceerde voeding moet in elk geval geen probleem zijn. Want met zo’n beetje elk item in je boodschappenmandje, van blauwe bes tot roze koek, red je eigenhandig een stuk planeet. Tenminste, als je alle bemoedigende duurzaamheidslogo’s mag geloven die je in de supermarkt aantreft.

Goede keurmerken

Maar kun je klakkeloos afgaan op logo’s met koddige kuikens en blakende bomen? Milieu Centraal vindt van niet. Want niet elk beeldmerk is een keurmerk. Op hun website leggen ze uit hoe dat zit. ‘Een keurmerk is van een partij die onafhankelijk is van de productleveranciers. Iedereen die aan de eisen voldoet, kan het keurmerk aanvragen. Een andere, onafhankelijke partij voert de controle uit. Een bedrijfslogo is van leverancier(s) zelf en daarom mag niet iedereen zich aansluiten. De controle is soms onafhankelijk, maar niet altijd.’ Bovendien verschillen de keurmerken van kwaliteit. Volgens de maatstaven van Milieu Centraal is een goed keurmerk streng en ambitieus: de eisen gaan veel verder dan wat gangbaar is in de praktijk. Bovendien moeten de eisen die een keurmerk stelt makkelijk vindbaar zijn en moet de naleving ervan goed gecontroleerd worden. Alleen dan kunnen consumenten en retailers zoals supermarkten erop vertrouwen een duurzame aankoop te doen.

Te veel keurmerken

Consumenten vinden het fijn om op een keurmerk voor duurzaamheid af te kunnen gaan, weet Milieu Centraal uit onderzoek. Maar het zijn er nu te veel, vindt bijna zeven op de tien mensen. Die zien door de bomen het bos niet meer. Daarom heeft Milieu Centraal de Keurmerkenwijzer ontwikkeld, met een bijbehorende app. Hierin staan driehonderd duurzaamheidskeurmerken die worden gebruikt voor allerhande producten, van make-up tot elektronica en van touroperators tot voeding. Elk keurmerk is beoordeeld op de aspecten milieu, dierenwelzijn en eerlijke handel.

Vooral de voedingsmiddelenindustrie is scheutig met duurzaamheidslogo’s. Bijna de helft van alle beeldmerken in de Keurmerkenwijzer heeft betrekking op etenswaren. Over deze categorie heeft Milieu Centraal daarom nog een extra kwaliteitscontroleslag gemaakt. Keurmerken die met vlag en wimpel slaagden, hebben het predicaat ‘Topkeurmerk’ gekregen. Momenteel zijn dat er tien. Een publiekscampagne moet de zichtbaarheid van deze koplopers vergroten.

Wat doet zo’n onafhankelijke classificatie van keurmerken eigenlijk met de duurzame ambities van de foodsector, vroegen we Paulien van der Geest van Milieu Centraal.

Jullie vonden maar liefst 140 verschillende duurzaamheidsbeeldmerken op voedingsproducten. Wat zegt dat over de duurzaamheid van ons voedsel?

‘Strikt genomen niets. Want elk keurmerk legt de lat op een andere hoogte. Onze Keurmerkenwijzer meet de ambities van keurmerken: hoe hoog leggen ze de lat op een aantal aspecten en hoe streng zeggen ze de naleving daarvan te controleren? Of ze de producten die hun keurmerk ook daadwerkelijk controleren, onderzoeken we niet. Dat is de taak van de Autoriteit Consument Markt (ACM). Net als wij, roept ook de ACM de voedingsindustrie op om het aantal duurzaamheidskenmerken te beperken. Ze heeft een strengere handhaving op duurzaamheidsclaims aangekondigd. Gelukkig zien we dat de retail duurzaamheid steeds serieuzer neemt. Ze rapporteren hier bijvoorbeeld over in hun jaarverslagen en organiseren campagnes als De week tegen voedselverspilling. Hoe goed verschillende supermarkten hun klanten precies helpen bij het maken van duurzame keuzes, wordt later dit jaar bekend.’

Hoe dragen keurmerken bij aan de verduurzaming van voedsel?

‘De vraag naar duurzaamheid creëert het duurzame aanbod. Naarmate consumenten meer producten met een keurmerk kopen (en dat doen ze), wordt het voor supermarkten steeds interessanter om hun assortiment duurzaam te maken. Idealiter kopen supermarkten alleen nog producten in met een topkeurmerk en stimuleren ze daarmee producenten om aan de bijbehorende standaarden te voldoen. Bij tropische producten zien we dat al, doordat daar de risico’s het grootst zijn; denk aan ontbossing en oneerlijke arbeidsomstandigheden. Ook in het schap van de chocoladeproducten dragen zowel A-merken als eigen merken een topkeurmerk als gevolg van een brede overeenkomst om cacao te verduurzamen.’

Wat raad je duurzame voedselproducenten zonder topkeurmerk aan?

‘Het beste kun je je wél aansluiten bij een topkeurmerk. Steeds meer instanties en bedrijven beschouwen dat als de gouden standaard. Maar het zal niet voor iedere producent haalbaar zijn. Bijvoorbeeld omdat het te duur is (vaak betaal je een jaarlijkse bijdrage voor de aansluiting bij een keurmerk) of omdat (nog) niet aan alle eisen kan worden voldaan. Dan doe je er goed aan om niet alleen te vertellen dat je duurzaam bent – iedereen heeft tegenwoordig een mooi verhaal – maar om, bijvoorbeeld op je website, daadwerkelijk bewijs daarvoor te leveren.’