En de winnaar is… de inwoners van Saint-Denis, Parijs

Het Olympische circus is weer vertrokken en de stad Parijs keert terug naar normaal. Maar niet helemaal. Want het Olympisch Aquatisch Centrum in Saint-Denis, een supermodern zwembadcomplex met iconisch design dat speciaal voor deze spelen werd gebouwd, zorgt nog voor veel impact.

Het is geen toeval dat het zwembadcomplex werd gebouwd in de wijk Saint-Denis, waar veel armoede en criminaliteit voorkomt en waar maar liefst de helft van de kinderen niet kan zwemmen. Nu de spelen voorbij zijn wordt het complex aangepast aan de wensen van de bewoners van de wijk. Het gebouw is ontworpen door een nauwe samenwerking tussen twee architectenbureaus, het Amsterdamse VenhoevenCS architecture+urbanism en Ateliers 2/3/4/ uit Parijs. We spraken met Cécilia Gross van VenhoevenCS architecture+urbanism, die als architect partner verantwoordelijk is voor het project.

Sociale Impact

Het zwembad is een toonbeeld van duurzaamheid in de zin van het milieubewuste ontwerp. Het project werd gerealiseerd op basis van een Design, Build, Maintain, Finance, Operate (DBMFO) contract. Dit houdt in dat de projectontwikkelaar verantwoordelijk is voor het ontwerp en de bouw van het project, maar ook voor de financiering, het totale onderhoud en de exploitatie ervan voor de komende 15 jaar. Op die manier worden alle betrokkenen gedwongen goed na te denken over alle stappen in het proces en het toekomstige gebruik. Al in de ontwerpfase van het complex werd rekening gehouden met de gebruiksfase en het onderhoud van het gebouw, waardoor veel efficiënter kan worden omgegaan met bijvoorbeeld water- en energieverbruik.

Maar wat dit project écht heel bijzonder maakt is dat het ontworpen is om een blijvende sociale impact te maken op de omgeving. Zo zal het Olympisch Aquatisch Centrum vanaf de publieksopening in juni 2025 worden gebruikt voor schoolzwemmen, zwemlessen, schoonzwemmen en sport- en vrijetijdszwemmen. De bewoners van de wijk kunnen er ook terecht voor fitness, klimmen, padel-tennis en voetbal.

Inspraak uit de buurt

De inwoners van Saint-Denis vormen een zeer divers gezelschap als je kijkt naar leeftijd, afkomst en cultuur. Om elkaar makkelijker te ontmoeten en elkaar te inspireren om ook te gaan sporten heeft het gebouw een heel open ontwerp. ‘Wanneer je je kind naar zwemles brengt, dan zie je anderen sporten en dat nodigt uit om zelf ook iets te gaan doen,’ vertelt Gross. Ze is zelf Française, maar woont al heel wat jaren in Nederland. Om uit te vinden wat echt nodig was om impact te maken in de wijk werd gesproken met 50 buurtbewoners van verschillende leeftijden en komaf. Hen werd gevraagd: wat is de problematiek, wat zouden jullie willen voor jullie wijk?

‘Er gaat een soort van vanzelfsprekendheid uit van het gebouw, alsof het er altijd al gestaan heeft. Het heeft een soort universele schoonheid,’ zegt Gross. ‘Dat proberen we altijd en dat lukt nooit precies, maar hier werkt het heel goed. Het gebouw geeft je het gevoel welkom te zijn, en dat is het beste compliment dat je kan krijgen als architect.’

De positieve benadering

Volgens Gross staat een gebouw nooit op zichzelf. Het moet onderdeel zijn van de omgeving, anders ontstaan sociale problemen als criminaliteit en eenzaamheid. Je kunt je afvragen, wat is duurzaamheid? Duurzame materialen en een sterke constructie zijn belangrijk, maar het sociale en culturele aspect is dat ook en daar is niet makkelijk een prijssticker op te plakken. ‘Je kunt iets ontwerpen om lang mee te gaan, maar iets moet ook geliefd zijn om het te laten duren,’ aldus Gross.

Duurzaamheid is geen beperking, maar juist een verrijking van de manier van ontwerpen. Deze positieve benadering zie je niet vaak in de bouw, zegt Gross. ‘Iets is snel te duur, of onmogelijk, en alles moet kwantificeerbaar zijn. Maar laten we die heftige reactie even aan de kant zetten, want misschien kan het toch.’

Gross geeft aan dat kwaliteit van leven niet in geld is uit te drukken. Het is de kracht van integraal ontwerpen ? , iets dat ze in Nederland heeft geleerd. ‘De kunst is om alle experts op het gebied van water, energie, en natuur bij elkaar te laten komen. Dat is, denk ik, onze missie als ontwerper.’ Kwaliteit is ook echt niet altijd duurder, het gaat erom dat er is nagedacht over die gelaagdheid en de integratie van alles. ‘Als je dit hebt geproefd, dan weet je: dit werkt wel. Dit is wel lekker. ’

Uit je comfortzone

‘Het project heeft ons uit onze comfortzone gehaald,’ vertelt Gross. ‘Iedereen in het proces is belangrijk en heeft een bepaalde expertise die nodig is om tot een goed resultaat te komen. Dat is de grootste les die ik heb geleerd. En uiteindelijk kost het geen extra moeite. Het hoeft ook allemaal niet duurder te zijn om op deze manier een ontwerp te maken, want de kosten verdien je uiteindelijk terug via een andere weg, zoals door het besparen op verwarmingskosten.’

Een Olympisch zwembad gebruikt bijvoorbeeld veel energie, dus werd er gekeken naar manieren om energie te besparen. Minder lucht en water om te verwarmen betekent een enorme energiebesparing, dus werd het dak en de vloer van het zwembad zo ontworpen dat er ruimte was waar die moest zijn (bijvoorbeeld bij de hoge duikplank), en dat op andere plekken juist ruimte bespaard werd. Gross: ‘Het is dan fijn dat de bouwkundig ingenieur zegt: Hé, goed idee, we gaan uitzoeken hoe we dat kunnen bereiken. Want 80% van de bouwkundigen zal zeggen: Ben je gek geworden? Dat gaan we niet doen.’

Kwaliteit is ook bijvoorbeeld door je raam de bomen kunnen zien, en in contact met de natuur en de omgeving te staan. Die ontmoeting is voor ons zo belangrijk, want eenzaamheid ligt op de loer. Wij zijn tenslotte geen machines, maar emotionele wezens.