In gesprek met Henk Ovink, de Nederlandse watergezant
Droge plekken worden droger, natte plekken worden natter. Kwetsbare plekken worden kwetsbaarder en dat is slecht nieuws voor de mensen op de wereld die het al lastig genoeg hebben. Water raakt alle grote vraagstukken van deze tijd: klimaat, veiligheid, armoede, ongelijkheid, voeding, migratie, verstedelijking. Als het ons lukt om het water op onze aarde beter te beheersen, dan is dat een mogelijkheid om al die vraagstukken op te lossen.
Er is veel ellende en er staat ons misschien nog meer ellende te wachten, maar het feit dat we nu kunnen ingrijpen biedt kansen om het meteen goed te doen. Dat is kortgezegd de belangrijkste boodschap van Henk Ovink. Als watergezant reist hij de hele wereld over om andere landen te helpen. Laaggelegen gebieden beschermen tegen de stijgende zeespiegel bijvoorbeeld. En steden zo inrichten dat overstromingen minder schade veroorzaken. Na orkaan Sandy was Ovink een van de adviseurs van president Obama.
Kwetsbare plekken klimaatbestendig maken
‘Als je wederopbouw op een goede manier wilt aanpakken, dan moet je samenwerken en bewoners, bestuurders én innovatieve, slimme denkers bij het proces betrekken,’ heeft Ovink ervaren. Daarom organiseerde hij voor de wederopbouw na Sandy een ontwerpcompetitie: Rebuild by Design. Talent vanuit de hele wereld werd uitgedaagd om lokaal coalities te bouwen en samen oplossingen te ontwikkelen om de New Yorkse regio klaar te maken voor de toekomst. Zo ontstond een unieke samenwerking tussen internationale experts en de ondernemers, overheden, financiers en bewoners en ontwikkelde Ovink een nieuwe methode om kwetsbare plekken klimaatbestendig te maken.
De crux is hoe je over de ellende heen de wateraanpak als katalyserende kracht voor verandering kunt inzetten.
Henk OvinkGrote opgaven bieden kansen voor verbetering
Nederland heeft al meer dan duizend jaar ervaring met het leven met water. ‘Wij zijn proactief en grijpen in vóórdat er een ramp gebeurt. Maar wereldwijd, of je nou in Amerika, Azië, Afrika of Europa bent, zijn we vooral bezig om de fouten van het verleden te herhalen. Als je slim bent, dan herstel je niet alleen de schade, maar gebruik je de ramp om vooruit te springen. De crux is hoe je over de ellende heen, de wateraanpak als katalyserende kracht voor verandering kunt inzetten.’
Voor veel plekken in de wereld is de opgave extreem groot. Veel rampen in de wereld zijn gerelateerd aan water, van natuurrampen tot politieke conflicten. Maar Ovink is optimistisch over de mogelijkheden. ‘Mensen zijn prima in staat om complexe problemen op te lossen als je ze helpt samen te werken, letterlijk ruimte maakt voor vertrouwen, en - met de hulp van experts - inzet op oplossingen met ambitie. Goed samenwerken integreert belangen zonder de verschillen weg te poetsen, integrale oplossingen zijn duurzaam en met de juiste ambitie ook transformatief. Zo lukte het ook in New York interventies te ontwikkelen waarmee we versnelling realiseren voor de klimaataanpak. Het zijn stuk voor stuk oplossingen die we kunnen reproduceren op andere plekken op de wereld. Door het integraal aan te pakken, met alles en iedereen en de complexiteit te omarmen is de verandering in gang gezet.’
Fragmentatie voorkomen
Op dit moment heeft Ovink een dergelijke aanpak opgezet in drie Aziatische steden. Steden zijn interessant, omdat het een fysieke plek is waar dingen letterlijk en figuurlijk samenkomen. ‘Bij onze methode is het belangrijk dat iedereen vanaf het begin tot het einde meedoet om de fragmentatie in het proces te voorkomen. Te vaak hebben bedrijven, ngo’s en overheden allemaal hun eigen plan. De partijen die de innovatie en samenwerking in het begin aanjagen zijn bij de implementatie nergens te bekennen, de financiers komen alleen als er een solide business case is en als de projecten zijn gerealiseerd zijn er weer anderen die er zorg voor moeten dragen. Ambitie, realisatiekracht en eigenaarschap moeten van eerste idee tot en met realisatie in de mensen en betrokken partijen geborgd zijn. Samenwerken is niet makkelijk maar essentieel. En niet alleen door de tijd maar ook door de belangen heen. Als je armoede wilt aanpakken, dan moet je tegelijkertijd aan de slag met water en energie: het hangt samen. Als je het niet weet te integreren, dan leidt dat niet tot meerwaarde.’
Ook hamert Ovink op de betrokkenheid van de financiële sector. Deze partijen moeten vanaf het begin meedoen voor de verandering in hun aanpak: duurzame financiering draait is niet kortetermijnwinst maken. Het draait om waardevermeerdering. Daarvoor moet je oog hebben voor het proces, de betrokken partijen en de lange termijn. En dus financiering van het proces en om financiële ruimte te maken voor de innovatie. Zo ontstaan projecten die gefinancierd en gerealiseerd kunnen worden. ‘Het uitvoeren van dit soort grote projecten kost veel geld. Je hebt een miljoen nodig om een miljard uit te geven. Heel vaak richten we ons alleen op het project, de businesscase. Maar investeren in de mensen, het proces, de zogenaamde ‘enabling environment’, dus in de miljoenen vóór die miljarden aan projecten, is kritiek. Denk aan geld voor onderzoek, het organiseren van de samenwerking, het ontwerpen en het testen van de innovatie.’
Inspirerende doelen
Om die miljarden bij elkaar te krijgen, is er veel draagvlak nodig. Hoe krijg je dat voor elkaar? ‘Je moet lef hebben, de feiten op orde, met onderzoek maar ook door mensen bij elkaar te zetten en te testen, innovaties uitproberen. In elke organisatie zitten mensen met leiderschap, enthousiastelingen die durven te springen. Daar zit de kracht. Het zijn mensen die organisaties maken en niet andersom. Het commitment in de wereld is nog nooit zo groot geweest. Ik raak enorm geïnspireerd van de plekken op de wereld waar het zo spannend en soms hopeloos is: er staan altijd mensen op die durven, de hand uitreiken en samenwerken aan oplossingen, volgende stappen naar een betere toekomst’ zegt Ovink.
‘We hebben iedere dag de verantwoordelijkheid, maar ook de kans om het beter te doen. De Sustainable Development Goals vormen een fijn handvat dat iedereen kan grijpen om mee aan de slag te gaan. Die doelen zijn inspirerend en laten goed zien hoe de thema’s met elkaar samenhangen. Als je bijvoorbeeld vanuit het perspectief van water kijkt, dan zie je het verband met water en gezondheid, water en klimaat, water en biodiversiteit, water en gelijkheid en water en verstedelijking. Juist daarom moet je inclusief en integraal, dus met alle partijen, samenwerken. Dan kun je echt versnellen en resultaten boeken.’
We hebben iedere dag de verantwoordelijkheid, maar ook de kans om het beter te doen. De Sustainable Development Goals vormen een fijn handvat dat iedereen kan grijpen om mee aan de slag te gaan.
Henk OvinkLeave no one behind
Het beheersen van water is een katalysator voor het verbeteren van ons klimaat. Maar ook voor het beëindigen van ongelijkheid in onze samenleving. Een pijnlijke constatering is dat het verschil tussen arm en rijk steeds groter wordt. Hoe draaien we dat om? Hoe zorgen we dat inclusiviteit naar onderen doorwerkt en dat mensen die het werkelijk het zwaarst hebben worden meegenomen? ‘In droge, arme gebieden zijn het vrouwen en kinderen die water halen. Daar zijn ze uren per dag mee bezig. Dat is op meerdere fronten een ramp, want zo kunnen vrouwen niet meedoen aan het arbeidsproces en kinderen gaan niet naar school. Dat vergroot niet alleen de ongelijkheid, het ondermijnt de kansen voor die gemeenschappen waar juist de vrouwen het verschil kunnen maken, en het zet de kinderen van jongs af aan op achterstand. Als je zorgt dat toegang tot water is gegarandeerd, veilig en altijd beschikbaar, dan zorg je ervoor dat hele gemeenschappen zich beter kunnen ontwikkelen. Ik ben optimistisch, maar het is echt moeilijk om het leave no one behind-principe een plek te geven in alle projecten. Je moet in de spiegel blijven kijken en je aanpak durven veranderen. Ik hoor vaak dat overheden en ngo’s ‘de community willen helpen’. Een les die ik wil meegeven is: durf het om te draaien en laat je ook empoweren. Vertel mensen niet zomaar hoe het moet, want zij weten veel meer dan wij, wij komen net kijken. Stel vragen, luister en probeer een echte samenwerking op te zetten vanuit de kracht van die samenlevingen wereldwijd waar het er om spant.’
Klimaatverandering terugdraaien
Onze kinderen die nu op straat spelen gaan het jaar 2100 meemaken. Dat kan een jaar zijn van vier tot zes graden opwarming, maar ook een jaar van maximaal twee graden. ‘Dát is onze opgave,’ stelt Ovink. ‘We schreeuwen moord en brand dat klimaatverandering een probleem is, maar menselijk handelen is het echte probleem. Wij zijn gericht op enkelvoudige oplossingen, pleisters plakken na de ramen en kortetermijnwinst en dat leidt allemaal tot negatieve externe effecten, waardoor we verder van huis raken, niet duurzaam, geen SDG’s en meer klimaatverandering met alle ellende van dien. Wij kunnen het zeker goed doen, onze ambities en beloften waarmaken voor onszelf, de volgende generaties en onze prachtige planeet. Het kan! En het moet!’
Over Henk Ovink
Henk Ovink vertegenwoordigt als Watergezant de Nederlandse overheid en de watersector wereldwijd. Hijinitieert partnerschappen en projecten, hij brengt onze waterkennis en -kunde in het buitenland aan de man en is verantwoordelijk voor het contact op watergebied met buitenlandse overheden, kennisinstellingen, bedrijven en internationale organisaties.
Eerder was Henk Ovink onder andere adviseur in de presidentiële task force in de VS voor de wederopbouw van de New Yorkse regio na orkaan Sandy, waarnemend directeur-Generaal Ruimte en Water op het ministerie van Infrastructuur en Milieu en directeur Nationale Ruimtelijke Ontwikkeling.
Op de website van PBL staan studies over de opgaven rondom water.
Foto's: © Cynthia van Elk | Water as Leverage
