Boeren in de toekomst

Over goed boeren tot in de eeuwigheid

De bestaanszekerheid van veel kleine en middelgrote agrarische bedrijven staat onder druk. Verduurzaming is een belangrijk middel om deze ondernemers toekomstperspectief te bieden. Er is brede overeenstemming in de samenleving dat we naar een duurzaam landbouw en voedselsysteem toe moeten. Maar daarvoor is een gezamenlijke aanpak nodig, van partijen binnen en buiten de agrarische sector. De boer kan dit niet alleen.

Dat is in het kort de boodschap van het nieuwe signalenrapport ‘Een duurzame basis voor bestaanszekerheid van boeren en tuinders’, dat het Nationaal Klimaat Platform (NKP) deze maand publiceerde. Met dit vierde signalenrapport sinds 2022 wil het NKP bijdragen aan de dialoog over de toekomst van ons landbouw- en voedselsysteem. De ambitie: we moeten toe naar een voedselsysteem dat tegelijk bestaanszekerheid biedt voor boeren en tuinders, en de doelstellingen op het gebied van klimaat, natuur, water en bodem behaald.

Toekomst voor agrarische familiebedrijven

Kees Vendrik, voorzitter van het Nationaal Klimaat Platform: ‘In de verduurzaming van het voedselsysteem ligt de oplossing om boeren bestaanszekerheid te geven. Zo blijft er toekomst voor de vele agrarische familiebedrijven. Het maakt ons eten gezonder, het landschap blijft behouden en vitaal en het draagt bij om de klimaatdoelen te halen.’ Maar dan moet het verdienmodel voor boeren wel verbeterd worden. Dat betekent een eerlijke prijs voor duurzame producten en bijvoorbeeld een fatsoenlijke vergoeding voor het ondersteunen of terugbrengen van de natuur. Want een gezonde bodem, schoon water en een bedrijf dat past in zijn omgeving zijn voor iedereen van belang. ‘Zonder de boer gaat deze omslag niet lukken’.

Duurzaam verdienmodel

Het signalenrapport benadrukt het belang van een duurzaam verdienmodel voor boeren en tuinders. Het NKP nam samen met experts het verdienmodel van bedrijven in de akkerbouw en melkveehouderij onder de loep. Die resultaten laten zien dat de bestaanszekerheid van veel kleine en middelgrote bedrijven onder druk staat.

Steeds meer boeren en tuinders (ruim vier op de tien in 2020) hebben naast hun agrarisch inkomen, dan ook andere bronnen van inkomsten, bijvoorbeeld met natuur- en landschapsbeheer, een boerderijwinkel, toerisme of een zorgboerderij. Ook zijn er boeren die nieuwe (non-food) producten ontwikkelen, zoals het leveren van zonne- en windenergie of energie uit mest, koolstofopslag in de bodem en in gewassen en productie van bio-based grondstoffen voor bijvoorbeeld de bouwsector. In 2021 kwam gemiddeld 3% van de totale opbrengsten van land- en tuinbouwbedrijven uit deze nieuwe activiteiten.

Er zijn koplopers die aantonen dat investeren in verduurzaming op termijn een duurzaam verdienmodel oplevert met betere economische resultaten. Maar voor de meeste boeren zijn de financiële risico’s van de overstap op dit moment nog te groot.

Brede overeenstemming

Uit het recente onderzoek ‘Wat we gemeen hebben’, van hoogleraar Imke de Boer, blijkt overigens dat in Nederland de meesten neuzen dezelfde kant op staan wat betreft de toekomst van de landbouw, in tegenstelling tot wat vaak wordt gesuggereerd. In die toekomst gaat verduurzaming van de sector hand in hand met een goed voedselsysteem dat de gezondheid van iedereen bevordert.

Vendrik: ‘Het is duidelijk dat de overstap naar een duurzaam verdienmodel niet eenvoudig is. Agrarische ondernemers hebben hierbij ondersteuning nodig. Gezien de brede overeenstemming over het einddoel is het nu het moment dit met alle relevante spelers binnen en buiten de agrarische sector op te pakken.’

Om de breed gedragen toekomstvisie te bereiken en de bestaanszekerheid van boeren te garanderen doet het NKP drie aanbevelingen.

Toekomstbestendig markt- en prijsbeleid

Ten eerste zou het kabinet moeten werken aan een toekomstbestendig markt- en prijsbeleid dat richting geeft aan de ontwikkeling van de sector en boeren meer bestaanszekerheid biedt bij de realisatie van een duurzaam verdienmodel. Ketenpartijen zoals inkopers en detailhandel zijn mede aan zet om een eerlijke prijs te hanteren en betere informatie over de impact van producten te bieden, zodat ook de consument anders kan kiezen.

Op 6 februari zet het NKP de dialoog voort bij de Holie Hub in Heeswijk-Dinther. Ben je boer en wil je je stem laten horen? Bekijk het programma en meld je gratis aan. Graag tot dan!

Icoonprojecten en kennisdeling

Ten tweede adviseert het NKP om via het Investeringsfonds Duurzame Landbouw icoonprojecten op te zetten. Die kunnen een voorbeeld zijn voor andere boeren en tuinders die de transitie naar verduurzaming willen maken. Het gaat dan om zowel lokale projecten als bredere initiatieven voor het delen van kennis en ervaring.

Maatwerk ondersteuning

Tot slot is het essentieel boeren te ondersteunen die geen toekomstgerichte stappen kunnen maken. Dit vraagt om maatwerk van de overheid, rekening houdend met de plaatselijke omstandigheden, de eigen ambities van de boer en eventuele gevolgen voor de regionale economie en arbeidsmarkt. Om te zorgen dat bedrijfsbeëindiging voordeel oplevert voor zowel de boer als voor de regio, op maatschappelijk, economisch en ecologisch vlak, is meer nodig dan een brede uitkoopregeling.

Verduurzaming als basis voor bestaanszekerheid

Verduurzaming wordt nog te vaak gezien als bedreiging voor de bestaanszekerheid van boeren en tuinders. Maar in de praktijk zien we voorbeelden van boeren en tuinders die verduurzaming oppakken als een kans om hun verdienvermogen te versterken en hun bedrijf meer toekomstbestendig te maken. Het kan anders, rendabel en duurzamer, al is dat vaak nog op kleine schaal of met inzet van subsidie.

Maar de boeren kunnen het niet alleen. Ook de inzet van onder meer ketenpartners, consumenten, financiers en overheden is nodig, aldus het NKP: ‘Het NKP ziet een brede bereidheid in de samenleving om samen te werken aan een gedeeld toekomstperspectief, dat richting geeft aan een samenhangende strategie naar een duurzaam voedselsysteem, dat bestaanszekerheid biedt voor boeren en tuinders en kaders stelt aan financiers, toeleveranciers en afnemers’.