De watertransitie vraagt om ondernemers met lef

Energietransitie, voedseltransitie: het zijn inmiddels bekende woorden. Minder bekend is de transitie die nauw verbonden is met energie en voedsel, van dat wat leven op aarde mogelijk maakt: water. Om het bewustzijn over water te vergroten hebben de Verenigde Naties al in 1993 een jaarlijkse Wereld Waterdag in het leven geroepen: 22 maart. Aan de vooravond van de komende editie spreken we met Henk Ovink. In opdracht van ministers Ploumen, Schultz en Kamp zet hij zich als Nederlands eerste watergezant in om de wereldwatervraagstukken op te lossen met behulp van Nederlandse kennis en kunde. Als geen ander weet hij hoe de Nederlandse kenniswereld en het bedrijfsleven met samenwerking en innovatie de wereld kunnen veranderen.

Het zijn grote getallen waar Henk Ovink mee te maken heeft. ‘In Afrika sterven elke dag meer dan 5000 mensen alleen al door ziekten direct veroorzaakt door slecht water. 90% van alle rampen wereldwijd heeft een directe relatie met water. Twee miljard van de wereldbevolking wordt bedreigd door te veel water en twee miljard door te weinig water,’ vertelt Ovink. Bovendien lijken de problemen elke dag groter te worden. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel op plekken waar het water al een risico vormde en wordt droogte verergerd in landen die al met watertekorten kampten. ‘We verbruiken teveel, we vervuilen teveel, we veroorzaken klimaatverandering – wíj doen dit,’ zegt Ovink. ‘Maar dat maakt ons juist óók degenen die dit kunnen veranderen. En water is daarvoor de ideale ingang.’

Wereldwaterbewustzijn

Water is geen geïsoleerde opgave, maar is verbonden met vele andere vraagstukken. Water is gezondheid, een gezond milieu, economische ontwikkeling, energie, werkgelegenheid, emancipatie en gelijkheid. In landen waar huizen niet zijn voorzien van stromend water halen de vrouwen en meisjes water. ‘Stel je eens voor wat het voor de mensen en voor een land betekent als zij tijd hebben om naar school te gaan of te gaan werken.’

De impact van water is dus enorm en het is niet alleen een maatschappelijke uitdaging, maar ook een economische opgave. Het World Economic Forum noemt de watercrisis dé bedreiging voor de wereldeconomie voor de aankomende tien jaar. Daarmee is de zorg voor water ook een investering in de toekomst van ondernemingen. Waar begin je met oplossingen voor een uitdaging die zo veelomvattend is?

Waterbewustzijn is een cruciaal punt, meent Ovink. ‘Kennis verbinden, nieuw onderzoek starten, bewustzijn creëren, inzicht echt vergroten en het verhaal vertellen: het draagt bij aan het besef dat water een ingewikkelde maar cruciale opgave is.’ Op Wereldwaterdag worden bewustwording en oplossingen rondom de wereldwaterproblematiek in de kijker gezet. Ook is er door de Secretaris-generaal van de VN en de President van de Wereldbank een High Level Panel on Water opgericht, bestaande uit elf regeringsleiders onder wie Premier Rutte, met als opdracht de wereld aan te zetten tot snelle en effectieve actie en investeringen.

Nederland heeft zich samen met andere wereldspelers gecommitteerd aan de Sustainable Development Goals. ‘Deze Werelddoelen reiken verder dan ambitie,’ zegt de watergezant met klem. ‘Het is niet zozeer fijn als we de doelen halen – het is noodzakelijk.’ Water, vertegenwoordigd door Werelddoel 6, vormt een rode draad door alle doelen, van gelijkheid en duurzame steden tot het uit de wereld helpen van armoede en honger. Daarmee groeit de uitdaging, maar groeien ook de kansen voor impact – kansen die de Nederlandse ondernemer als geen ander kan oppakken. ‘Door de eeuwenlange strijd tegen en samenwerking met water heeft Nederland ontzettend veel kennis en expertise opgebouwd,’ zegt Ovink. ‘Wij hebben hier als land écht iets te bieden.’

Nederland, waterland

Het meest in het oog springende voorbeeld van de Nederlandse kunde zijn nog steeds de Deltawerken: de innovatieve getijdenkeringen en sluizencomplexen die internationale bekendheid genieten. De bouwwerken worden echter niet alleen ingezet voor bescherming, maar ook voor ontwikkeling. Zo werkt Rijkswaterstaat momenteel samen met provincies, gemeenten en bedrijfsleven samen aan de realisatie van het Tidal Technology Centre in de Grevelingendam. In dit centrum worden de mogelijkheden om energie op te wekken met getijdenturbines onderzocht.

Ook in steden worden vernieuwende oplossingen uitgewerkt. Wateroverlast speelt een steeds grotere rol in Nederlandse steden: de bebouwde grond kan de vaker voorkomende hoosbuien niet verwerken. De Deltacommissie pleit daarom voor innovatieve oplossingen om het overtollige water op te vangen – zoals in Rotterdam, waar studenten en bewoners samen met lokale ondernemers het grootste waterplein ter wereld hebben ontworpen. Wateropvang wordt hier gecombineerd met recreatie, voor een in alle opzichten leefbare stad. Het zijn slechts enkele voorbeelden van de wijze waarop Nederlandse overheden en ondernemers samenwerken om noodzakelijke innovatie om te zetten in toegevoegde waarde. ‘Wanneer we dit slim aanpakken, wanneer we wereldwijd samenwerken en onze kennis inzetten om lokale oplossingen te ontwikkelen, deze te reproduceren en op te schalen,’ zegt Ovink, ‘maken we de wereld daadwerkelijk een stukje beter.’

Bedrijven als watergezanten

Welke stappen kun je als sector - bedrijven, kennisinstellingen, ngo’s en overheden, iedereen moet mee doen - concreet zetten? Om verschil te maken is het allereerst van belang voor een integrale aanpak te kiezen. ‘Je moet naar de toekomst durven kijken en de verbanden leggen tussen economie, ecologie, sociale en culturele vraagstukken,’ zegt Ovink. ‘Deze problemen hangen samen en vragen daarom om een omvattend perspectief. Wanneer je bedenkt wat je op de lange termijn wilt realiseren, kun je uitwerken welke stappen je vandaag moet zetten om dat doel te bereiken. Zo kun je een keten van projecten en experimenten opstarten waarmee je de problemen voor gaat zijn.’

Door te werken aan een programma van voorbeeldprojecten, samenwerkingsverbanden en interventies kunnen Nederlandse bedrijven en ondernemers hun kennis vergroten, opbrengsten verhogen én de wereld verbeteren. Verschillende organisaties laten dat nu al zien: kijk bijvoorbeeld naar het ontwerp van de Regenerator door Grontmij, waarmee afvalwater kan worden ontleed in nuttige grondstoffen als fosfaat, stikstof en biogas. Grootwaterverbruikers zoals brouwerij Heineken en Bavaria werken hard en succesvol om het verbruik te verminderen en het afvalwater beter te zuiveren – waarbij bovendien biogas wordt geproduceerd waarmee de eigen brouwerij van energie wordt voorzien. ‘Op deze manier ontstaat er een lijst met sterke voorbeelden,’ legt Ovink uit. ‘Zo kunnen we van elkaars best practices leren en laten we niet alleen het probleem zien, maar ook de weg vooruit. We moeten inspireren: het is lastig, maar het kán.’

Een kwestie van durven

Ten tweede moet samenwerking voorop staan: inclusiviteit en transparantie zijn hierbij sleutelwoorden. Wanneer het proces transparant is, bieden mislukkingen - onvermijdelijk bij experimenteren - een kans voor evaluatie en leren. Hierdoor bouw je als bedrijf of instelling cruciale kennis en capaciteit op. ‘Om te innoveren moet je enigszins rebels zijn, buiten de gebaande kaders treden,’ legt de watergezant uit. ‘Daarvoor heb je een cultuur van openheid nodig.’ Ervaring met het nodige lef is Ovink niet vreemd. Als Obama’s adviseur was Ovink betrokken bij de wederopbouw van New York na orkaan Sandy. Het project Rebuild by Design, door hem opgezet, leidde tot verschillende innovatieve oplossingen die momenteel in diverse Amerikaanse staten in de praktijk worden gebracht. Het geheim? Het project draaide niet alleen om nieuwe ideeën, maar ook om nieuwe manieren van samenwerken – een talent bij uitstek van polderende Nederlanders. De kracht van samenwerking wordt ook in Nederland opgepakt – onder andere in de Topsector Water, waar overheden en kennisinstituten de handen ineenslaan met bedrijven als Damen Shipyards en Royal Boskalis Westminster N.V. ‘Het helpt als je elkaar wilt helpen,’ zegt Ovink. ‘Ben niet te bang, probeer je niet aan alle regeltjes te houden: durf te proberen, klein en groot. Wanneer we werken aan die transparantie en inclusiviteit, kunnen we grote stappen zetten én onszelf ontwikkelen. Laten we het doen: de wereldwijde watertransitie ligt voor het oprapen, het moet! En het kan. Laten we nú beginnen.’

Bekijk hieronder het filmpje uit de campagne 17 doelen die je deelt over Werelddoel 6: schoon drinkwater en goede sanitaire voorzieningen voor iedereen. De campagne bestaat uit een reeks van zeventien videoportretten waarin kinderen – de leiders van de toekomst – hun visie op de wereld van 2030 delen. Alle filmpjes zijn te bekijken op www.17doelendiejedeelt.nl.