De stad lonkt: in 2050 woont naar schatting ruim 70% van de wereldbevolking in steden. Daardoor neemt het aantal mensen dat in een sloppenwijk, oftewel slum, woont fors toe. Het wordt vaak genoemd als ongewenst effect van deze snelle verstedelijking. Toch zien we dat slums juist een broedplaats zijn voor sociale ondernemers vanuit de wijk. Zij zien kansen voor innovatieve en duurzame producten die passen bij de basisbehoeften van de inwoners. Denk aan slimme oplossingen op het gebied van water, zonne-energie, afvalverwerking en hoogwaardig hergebruik. Hoe kunnen ondernemende inwoners hun wijk en zo de rest van de stad versterken en de levenskwaliteit verbeteren? En welke rol kunnen Nederlandse sociale ondernemers op zich nemen? Een mooi voorbeeld daarvan is het Nederlandse Clean Cooking Revolution dat veilige en gezonde kooktoestellen toegankelijk maakt voor inwoners van Afrikaanse slums.
Stad voor iedereen?
Hoe zit het met de stad van de toekomst? Meer mensen trekken naar steden en er ontstaan steeds meer megasteden van meer dan tien miljoen inwoners. Wie naar de stad verhuist, hoopt op een betere levenskwaliteit: economische voorspoed, goed onderwijs en goede gezondheidszorg. Toch komen veel mensen in sloppenwijken terecht, waar ze niet geregistreerd zijn en het ze aan de meest basale voorzieningen ontbreekt, zoals schoon water, een veilig onderkomen, inkomen. Nu al wonen een miljard mensen wereldwijd in sloppenwijken en dat zijn er in 2050 drie keer zoveel. Om te zorgen dat steden wereldwijd leefbare en duurzame steden worden voor iedereen, zoals in de Sustainable Development Goals afgesproken, moeten de omstandigheden in deze wijken sterk verbeteren.
Kracht van de inwoners
Meer dan ooit zien we dat het niet de overheden zijn die dit probleem ‘moeten’ oplossen. Juist nieuwe samenwerkingsverbanden tussen bijvoorbeeld het bedrijfsleven en de inwoners en hun vertegenwoordigers leveren slimme en duurzame antwoorden op. Een van de organisaties die de omstandigheden in de wijken versterkt is Slum Dwellers International (SDI). SDI is een beweging van meer dan een miljoen sloppenwijkbewoners uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika, die zich samen inzetten om hun sloppenwijken te veranderen in veilige en leefbare buurten. Vanuit de veerkracht, het lef en ondernemerschap van de inwoners zelf ontstaan nieuwe samenwerkingen en oplossingen. SDI werkt hiervoor onder andere samen met grote en kleine ondernemingen. Het gaat daarbij niet om eenmalig ‘goed te doen’, maar om sterke businessmodellen uit te bouwen waar iedereen beter van wordt en die tegelijk belangrijke vraagstukken uit de wijken oplossen. Binnen het netwerk zijn talloze leiders actief die zich inzetten voor hun wijk. Opvallend vaak zijn deze SDI-leiders vrouwen. Zij spelen een cruciale rol in het succes van de beweging.
Eindelijk veilig en gezond koken
Huub van Zwieten is een ondernemer die zich samen met SDI inzet om de leefbaarheid in slums te verbeteren. Na achttien jaar ondernemen in Nederland, richtte hij tweeënhalf jaar geleden de Clean Cooking Revolution in Kaapstad op. Het hield hem bezig dat meer dan een miljard mensen, voornamelijk in slums, binnenshuis koken op een ongezond houtvuur of zelfs op vuur van parafine. Van Zwieten legt uit dat meer mensen overlijden aan deze giftige dampen dan aan aids en malaria bij elkaar. Daarbij komt dat het heel onveilig is: regelmatig ontstaan zo branden met grote gevolgen voor de slums. ‘Ik vond het fascinerend: zo weinig mensen kennen dit probleem én er bestaat een technische oplossing voor. Daar wilde ik iets aan doen en daarom besloot ik er als ondernemer mee aan de slag te gaan.’ Hij kocht een flink aantal Clean Cooking toestellen en ging in Zuid-Afrika, waar hij al eerder verbleef, aan de slag. ‘De grootste uitdaging is het opzetten van een netwerk om de producten te verkopen. Omdat ik maar eens per maand een week in Zuid-Afrika was, ging het opbouwen van relaties erg traag. Uiteindelijk kwam ik in contact met SDI en die samenwerking was een goede zet. De leiders in het SDI-netwerk zijn erg professioneel en snappen hoe het werkt.’
Ik vond het fascinerend: zo weinig mensen kennen dit probleem én er bestaat een technische oplossing voor. Daar wilde ik iets aan doen.
Huub van ZwietenZoeken naar een goed businessmodel
De noodzaak om gezond en veilig te kunnen koken is hoog en de potentiële markt is met zoveel slums wereldwijd enorm. ‘Hoe zorg je ervoor dat je mensen bereikt? Dat ze het willen en gaan gebruiken? Hoe maak je het betaalbaar? Meer dan een miljard mensen hebben zo’n kooktoestel nodig, waarvan een groot deel in Afrika. Ik wil die code kraken en kijken hoe we dit op meer plekken beschikbaar kunnen maken,’ aldus Van Zwieten.
Een goed en schaalbaar businessmodel, dat ook ter plaatse waarde oplevert, is geen eenvoudige klus. Van Zwieten bouwt dat van hem al doende uit. ‘Ons kookapparaat, de Clean Cookstove, kost 100 euro, maar wij bieden hem aan de inwoners aan voor 30 euro. Dat is nog steeds veel geld als je 250 tot 300 euro per maand verdient. Zelfs al verdient het zich op de lange termijn terug, omdat de brandstof een stuk goedkoper is. De stove werkt op houtkorrels, die ook verkocht worden en die omgezet worden in gas waardoor de verbranding rookvrij is. Om het verschil tussen de verkoop- en de kostprijs bij te leggen zijn we afhankelijk van fundraising.’
Hulp binnen de community
Om de kooktoestellen en de houtkorrels te verkopen, begon de onderneming met ‘clean cooking angels’, vrouwen die zelfstandig werken en de stoves in hun eigen community aan de man brengen. Zelf een netwerk uitbouwen en onderhouden bleek meer te vragen dan ingeschat en daarom ging Van Zwieten op zoek naar bestaande structuren. ‘Het vroeg meer tijd en geld dan we verwacht hadden om de vrouwen goed te begeleiden. Toen zijn we op zoek gegaan naar bestaande netwerken en kwamen we bij SDI. Zij hebben toegang tot de markt en kunnen helpen bij de selectie en begeleiding van salesmensen. Zo kunnen we gebruikmaken van een groot en professioneel netwerk van met name vrouwen die in de slums werken. Daarnaast kijken we ook naar lokale ondernemers die zelf een nieuw netwerk kunnen bouwen.’
Meer verkoop en meer werk
Samenwerking met de juiste lokale organisaties en ondernemers lijkt hier cruciaal om tot een succes te komen. Niet alleen lokaal, maar ook om de cooking stoves op veel meer plaatsen in de wereld te verkopen. ‘Het is mijn ambitie om dit mooie product op meer plekken in de wereld beschikbaar te maken. Om dat voor elkaar te krijgen ben ik onder andere op zoek naar een goedkopere stove. Ook moeten we het verkoopmodel verder professionaliseren. Ondertussen zetten we via SDI al de eerste stappen buiten Kaapstad. Zo gaan we distribueren naar Johannesburg, maar ook naar landen als Zimbabwe, Namibië en Ghana.’
Van Zwieten hoopt via zijn onderneming niet alleen heel veel mensen veilig te laten koken, maar ook nog meer mensen van inkomen te voorzien. ‘Om verdere stappen te zetten heb ik sinds kort een operationeel manager en een medewerker aangenomen in Kaapstad. Voor de distributie wil ik ook een paar mensen in dienst nemen. Die medewerkers ontvangen een basissalaris en krijgen provisie als ze producten verkopen. Ik ontmoet zoveel leuke, goede mensen die geen werk hebben of in verkeerde banen vastzitten waarin ze niet kunnen opklimmen. Ze verdienen weinig en zijn veel geld kwijt aan vervoer van slum naar de stad. Het lijkt me te gek om op termijn nog méér mensen werk te bieden.’
28 mei: bijeenkomst in Pakhuis De Zwijger
Meer horen over de rol van Nederlandse ondernemingen en startups in de slums? Meld u dan aan voor de bijeenkomst op 28 mei die Duurzaamheid.nl samen met SDI Nederland organiseert in Pakhuis de Zwijger. Sheela Patel (directeur SPARC en bestuursvoorzitter SDI), Rose Molokaene (coördinator FEDUP en vicepresident van SDI) en Huub van Zwieten (oprichter Clean Cooking Revolution) spreken die avond over wat er nodig is, welke mogelijkheden er zijn en hoe je van start kunt gaan.
Over SDI
Slum Dwellers International (SDI) is een beweging van meer dan een miljoen sloppenwijkbewoners (slum dwellers) uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Samen zetten zij zich dagelijks in om hun sloppenwijken te veranderen in veilige, leefbare buurten.
SDI is een beweging voor en door sloppenwijkbewoners en dat bepaalt het succes van de organisatie. Sinds de oprichting in 1996 heeft SDI een eindeloze lijst van overwinningen en successen geboekt, die het leven van de armste inwoners van de wereld heeft verbeterd en blijft verbeteren. Opvallend binnen het SDI-netwerk is dat vrouwen een cruciale rol spelen in het succes van de beweging.
De sloppenwijkbewoners van SDI hebben één doel voor ogen: een wereld zonder sloppenwijken. Om dit te bereiken zetten miljoenen sloppenwijkbewoners zich elke dag in om hun wijken veiliger en gezonder te maken. Met succes, stap voor stap en altijd op initiatief van de bewoners zelf. Want zij weten als geen ander wat er moet gebeuren in hun wijk.
