Eén volle vrachtwagen. Zoveel aan plastics belandt er elke minuut in onze oceanen. En dan gaat het niet alleen over zichtbaar zwerfafval, maar ook om plastics die we met het blote oog niet meer kunnen zien. Plastic Soup Foundation brengt het probleem in kaart, richt zich op oplossingen en mobiliseert burgers én bedrijven. Met Maria Westerbos, oprichter en directeur van de stichting, bespreken we hoe het nu precies zit met die soep, en wat ondernemers daar eigenlijk aan kunnen doen. Een verhaal over grote, kleine en nog kleinere stukken plastic, over plastic footprints en het einde van plastic als wegwerpartikel.
‘Ik gebruik voortaan vaste zeep’, ‘Ik breng de plastic wegwerppotjes van een plant terug naar de winkel’, ‘Thuis en in restaurants schakel ik over naar kraanwater’. Het zijn voorbeelden van de verschillende beloften die je kunt doen in de nieuwe My Little Plastic Footprint-app. De Plastic Soup Foundation maakt het zo mogelijk om je eigen plasticgebruik terug te dringen. Nodig, want volgens Maria Westerbos zijn we er flink aan verslaafd geraakt in de afgelopen decennia: ‘De productie van plastics heeft zulke grote vormen aangenomen, dat we onszelf opschepen met een probleem. Dat wat ik nu weggooi, vergaat niet meer. Van al het plastic lekt ongeveer 3% via het oppervlaktewater naar het milieu. Waterzuiveringsinstallaties kunnen dit niet allemaal opvangen. Dat lijkt niet zoveel, maar de jaarlijkse productie is nu zo’n 360 miljoen ton per jaar. In 1950 was dat nog maar 5 miljoen ton. Inmiddels bestaat zo’n 15% van de oceaan uit plastic,’ legt Westerbos uit. Op dit tempo zal er volgens de Ellen McArthur Foundation in 2050 meer plastic dan vis in de zee zitten.
Minuscule deeltjes in de zee
Het gaat dan om grotere stukken plastic zwerfafval, zoals (fris)drankflessen, verpakkingen en visnetten, maar vooral om wat we niet meer met het blote oog kunnen zien. En plastic dat we ook niet kunnen opvissen. Het zijn namelijk de allerkleinste stukjes plastic die in het ecosysteem belanden en nooit meer weggaan. Ze komen in het oppervlaktewater terecht, en voornamelijk via die weg ook in de lucht en de bodem. Onder andere door vis te eten belanden ze ook weer op ons bord. Naar de gezondheidseffecten is nog weinig onderzoek gedaan, wel is duidelijk dat de allerkleinste deeltjes zich door celwanden in mens en dier kunnen bewegen. Westerbos legt uit hoe we op verschillende manieren aan die minuscule deeltjes komen: ‘Je hebt macroplastic: grote stukken plastic, die in de loop van de tijd uit elkaar vallen in hele kleine deeltjes. Maar je hebt ook micro- en zelfs nanoplastics, deeltjes kleiner dan 5 millimeter. Die worden gebruikt in schoonmaakmiddelen, maar ook in cosmetica. Bedoeld om je rimpels te vullen of te zorgen dat de mascara niet uitloopt. Ook komen kleine deeltjes vrij als je synthetische kleding wast. Het zit in heel veel producten en je kunt je afvragen of dat nodig is.’
Bij de bron aanpakken
Hoe komen we van de plastic soep af? Opruimen kun je de kleine deeltjes plastic niet, die vlieger gaat alleen op voor grotere stukken plastic. Ook recyclen is niet altijd een duurzame oplossing: ‘Als je jeans maakt van plastic afval uit de zee, wat minder kwaliteit heeft en vaak vervuild is, was je het zo weer de Noordzee in. Dat is dus niet zo’n goed idee. Recyclen kan helaas maar een keer of zeven en dan is de kwaliteit zo slecht dat je er niets meer mee kunt. Dan is het definitief afval,’ aldus Westerbos. Ook bioplastics worden vaak gezien als hét antwoord, maar die verteren in de meeste gevallen niet zonder hulp van de juiste omstandigheden. Zeewater is veel te koud om dat proces in gang te zetten.
Het is dus vooral zaak om te voorkomen dat plastic in de zee belandt. De kern van de oplossing is helder voor Westerbos: plastic zou een luxeproduct moeten zijn, in plaats van een wegwerpproduct. ‘We moeten veel minder gaan gebruiken; we zijn echt verslaafd aan plastic. In Nederland gebruiken we jaarlijks zo’n 148 kilo plastic per persoon. De helft daarvan gooien we binnen 20 minuten weg. 1 kilo plastic is ook 1 liter olie, al die – eindige – grondstoffen worden weggegooid. Daarnaast worden er nog zo’n 80.000 chemische stoffen aan plastic toegevoegd die vrij kunnen komen.’
In Nederland gebruiken we jaarlijks zo’n 148 kilo plastic per persoon. De helft daarvan gooien we binnen 20 minuten weg.
Maria WesterbosMy little… plastic footprint
Afwachten tot het zover is, dat is niet nodig. Consumenten, kleine ondernemingen, grote bedrijven en ook overheden kunnen met een heleboel oplossingen aan de slag, die een stukje van het probleem ondervangen. Innovaties als een speciale zak (Guppy Friend) of bal (Cora Ball) voor in de wasmachine, helpen als eerste om het verlies van vezels uit kleding tegen te gaan. De Plastic Soup Foundation dringt er daarnaast bij betrokkenen in de hele keten op aan om ook hun verantwoordelijkheid te nemen: denk aan speciale garens, nieuwe coatings of ingebouwde filters voor de wasmachine. De Foundation voert daarnaast campagnes die leiden tot een deel van de oplossing. Bijvoorbeeld Beat the Microbead, de in 2012 gestarte publiekscampagne die moet voorkomen dat de plastic deeltjes uit verzorgingsproducten in zee belanden. Een PR-campagne en speciale app om producten mee te scannen: het leverde veel media- en consumentenaandacht in binnen- en buitenland op. Hierop beloofden enkele grote multinationals om de plastic beads te vervangen door natuurlijke deeltjes. Plastic soep heeft inmiddels zelfs een plaats in het regeerakkoord gekregen: ook daar lezen we dat de hoeveelheid microplastics moet worden teruggedrongen. Een eerste teken dat wet- en regelgeving aangepast worden.
Footprint van bedrijven
Veel aandacht gaat uit naar ‘de man en vrouw in de straat’. Maar hoe zit het met de grootverbruikers, bedrijven: hebben zij zicht op hun footprint? Karen Maas van Impact Centre Erasmus (Erasmus Universiteit Rotterdam) deed er onderzoek naar. Daaruit blijkt dat 76% van de bedrijven (MVO-experts) die meededen het belangrijk vindt om te weten hoeveel plastic de organisatie verbruikt. Tegelijk heeft 15% van de bedrijven daadwerkelijk inzicht in hun gebruik van plastic.
De Plastic Soup Foundation ontwikkelt samen met Maas en adviesbureau Price Waterhouse Coopers de Grote Plastic Footprint: die moet plasticstromen in een organisatie systematisch in kaart brengen. Het geeft bedrijven meer inzicht in de vraag hoe ze het verbruik kunnen verminderen, hoe ze lekkages naar het milieu voorkomen en welke oplossingen de meeste impact hebben. ‘Van twee bedrijven, supermarktketen Ekoplaza en Daklapack verpakkingen, is de footprint inmiddels afgenomen. Op basis daarvan is de methode verbeterd en worden nu de footprints van acht andere bedrijven berekend,’ aldus Westerbos. Daarna kunnen alle bedrijven aan de slag. Als de methode staat, zal een internationale variant ongetwijfeld volgen, zodat bedrijven wereldwijd beter met hun plastics kunnen omgaan.
Geloof in koplopers
Westerbos merkt dat niet alle, met name traditionele, bedrijven even gemakkelijk hun oude verdienmodellen loslaten. Ze ziet vooral veel in koplopers die hun nek uit durven steken. Bedrijven als G-star, Interface en Ekoplaza die heel actief bezig zijn met het zoeken naar oplossingen voor hun plastic footprint en zo verandering tot stand brengen. ‘G-star, een van onze business angels, vraagt hulp bij het ontwikkelen van garen, het onderzoeken van coatings voor garen en bij het vervangen van plastic verpakkingen. Supermarkt Ekoplaza probeert plastic uit de transportketen te bannen. Zo zijn er steeds meer bedrijven die hun uiterste best doen.’
Dwars door de samenleving
Voorlopig ligt de oplossing vooral in minder gebruiken en maken van plastic. Daarnaast kijkt Westerbos vooral uit naar alternatieven voor plastic. ‘Ik denk dat er serieus gezocht wordt naar recycling op een ander niveau dan nu gebeurt, namelijk door polymeren te gaan splitsen, zodat je de grondstof op een andere manier kunt verwerken. Ook het verbeteren van afvalmanagement in andere landen en het exporteren van onze kennis en materialen daarover is van belang. Weinig landen hebben de faciliteiten om plastic afval te verwerken,’ aldus Westerbos. ‘De gevolgen van plastic soep gaan over de hele wereld dwars door de samenleving. Iedereen heeft hier last van. Het is van ons allemaal. En daarom moeten we er ook allemaal iets aan doen.’
Tijdens de start van de Volvo Ocean Race in oktober 2017 introduceerde de Plastic Soup Foundation samen met drie internationale partners een nieuwe app voor consumenten: My Little Plastic Footprint. Met deze app kan iedereen, waar ook ter wereld, zijn of haar kleine plastic footprint verminderen. Dat gaat spelenderwijs. Met uitdagingen, gedeelde ervaringen en bekende iconen als DJ Oliver Heldens, schipper Dee Caffari en Olympisch kampioen windsurfen Dorian van Rijsselberghe als gezichten van diverse campagnes. Zo stellen ze mensen wereldwijd in staat om (samen) de plastic soup een halt toe te roepen. De app is te downloaden in de App Store en de Google Playstore.
Kijk voor meer informatie op www.mylittleplasticfootprint.org.
